Polityka NRD wobec Polski a wschodnioniemiecka recepcja twórczości Tadeusza Różewicza

Mirosława Zielińska

Podsumowując, można stwierdzić, że wraz z „emancypacją estetyczną" - jak określił to Werner Mittenzwei, autor biografii Brechta i wstępu do wydania dramatów Różewicza z 1974 r. - jaka rozpoczyna się w NRD wraz z początkiem lat 70. „rośnie z jednej strony zainteresowanie teatrem z Polski, z drugiej zaś zrozumienie dla twórczości dramatycznej takich autorów jak Tadeusz Różewicz. Martin Linzer w szczytowej fazie recepcji jego sztuk w NRD - jeszcze przed grudniem 1981 r. - tak ujął ich znaczenie: „Tadeusz Różewicz stal się nam szczególnie bliski, a jego sztuki maj szansę znaleźć zrozumienie i rezonans w naszych czasach i w naszej sytuacji społecznej. Ich prowokacja moralna również u nas trafia celnie i wywołuje zakłopotanie". Recepcja Różewicza wiąże się w dwóch ostatnich dekadach NRD z jednej strony z rosnącym za potrzebowaniem na „inny dramat" - od Października '56 ściśle wiązanym z „próbą poluzowania gorsetu oficjalnej polityki kulturalnej" (obejmującej także kwestie estetyczne) - z drugiej strony rozpoznaniem, że teatr „groteskowej obcości", jak określił go Martin Esslin, brytyjski teatrolog węgierskiego pochodzenia, powstający w sytuacji presji cenzury, zawiera wiele pośrednichaluzji do aktualnej sytuacji politycznej. Należy także podkreślić, że obecność dramatu z Polski - w tym utworów Tadeusza Różewicza - w NRD pozwalała wschodnim Niemcom na manifestowanie sympatii do Polski i Polaków, zarówno po cezurze Sierpnia '80 i zamrożeniu kontaktów z Polską, jak i po 13 grudnia 1981 r. - interpretowanym jednym głosem przez enerdowskie media jako powrót PRL-u do „normalności" oraz „na drogę wierności socjalizmowi". Wpisywało się to w coraz bardziej krytyczny stosunek obywateli NRD do własnego państwa w ostatnich latach jego istnienia.