Przemysł spożywczy jest głównym – obok rolnictwa – członem gospodarki żywnościowej, inaczej zwanej sektorem rolno-spożywczym. Przemysł ten uznawany jest za ogniwo łańcucha żywnościowego, które integruje pozostałe ogniwa tego łańcucha, tj. rolnictwo, skup i handel produktami rolnymi oraz handel żywnością. Pozycja przemysłu spożywczego w łańcuchu żywnościowym wynika z jego funkcji, którą jest przetwarzanie produktów rolnych w celu nadania im przydatności konsumpcyjnej lub handlowej, a tym samym zwiększenia ich użyteczności dla końcowego konsumenta. Specyfika produktów żywnościowych powoduje, że są one absolutnie niezbędne dla konsumentów i w coraz większym stopniu są zdolne zaspokajać rosnące wymagania konsumentów. Przemysł spożywczy w Polsce należy do najważniejszych działów gospodarki. Ma on znaczący udział w gospodarce narodowej, m.in. w wartości
dodanej brutto, liczbie przedsiębiorstw, zatrudnieniu czy produkcji sprzedanej. Sektor ten w produkcji zużywa najwyższej jakości surowce, poziom technologiczny samego przetwórstwa uznać można za jeden z nowocześniejszych,
a polska żywność cieszy się coraz większym zainteresowaniem na świecie. Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej (UE) pozwoliło jej zająć miejsce wśród niewielu państw Wspólnoty, które są eksporterami netto żywności.
Wyniki handlu zagranicznego (rosnący eksport i nadwyżka w handlu zagranicznym) pozycjonują polski przemysł spożywczy wśród najbardziej liczących się producentów żywności na arenie międzynarodowej. Dynamiczny rozwój przemysłu spożywczego w Polsce, zapoczątkowany jeszcze w okresie transformacji systemowej i w okresie przedakcesyjnym, kontynuowany jest do dzisiaj. Przemysł spożywczy od wielu lat wyróżnia się także zdolnością dostosowywania się do zmieniających się uwarunkowań o charakterze rynkowym, makroekonomicznym, a także globalnym.
Jest to efekt oddziaływania wielu czynników, wśród których na szczególne podkreślenie zasługuje: szybka odbudowa gospodarki rynkowej i mechanizmów konkurencji, tworząca podstawy rozwoju rynku krajowego, wzrostu eksportu i napływu inwestycji zagranicznych, przemian strukturalnych oraz modernizacji potencjału produkcyjnego tego sektora; integracja z Unią Europejską, skutkująca uzyskaniem swobodnego dostępu do dużego i zamożnego rynku europejskiego, wymuszająca jednocześnie dostosowanie firm do działania na tym rynku.
Są to czynniki, które w dalszym ciągu mają wpływ na funkcjonowanie polskiej gospodarki żywnościowej i które równocześnie włączają ją w procesy o charakterze globalnym. Tworzą one zarówno nowe szanse, jak i wyzwania
dla całego sektora żywnościowego. Dotychczas wzmacniały one ten sektor i ujawniły przewagi konkurencyjne polskich producentów żywności nie tylko na rynku europejskim, ale także na rynkach światowych. Są one dobrą podstawą do kontynuowania tendencji rozwojowych przemysłu spożywczego. Równocześnie jednak procesy globalizacji tworzą nowe ograniczenia wzrostu tego sektora, które skutkować mogą osłabieniem dynamiki rozwoju krajowego rynku żywności i nasileniem konkurencji zewnętrznej. Niniejsza monografia stanowi próbę wieloaspektowego spojrzenia na zagadnienie rozwoju przemysłu spożywczego w Polsce, uwzględniającego jego usytuowanie w konkurencyjnym otoczeniu. Prezentuje poglądy pracowników naukowych z kilku ośrodków badawczych na temat uwarunkowań rozwoju sektora żywnościowego w Polsce oraz potencjału rozwoju i międzynarodowej konkurencyjności polskiego przemysłu spożywczego. Podstawę rozważań w tej publikacji stanowią procesy globalizacji i integracji gospodarczej, które determinują obecne zmiany ekonomiczne. Zaprezentowane prace odnoszą się do: źródeł i przebiegu procesów globalizacji oraz ich wpływu na rolnictwo i cały sektor żywnościowy (prof. dr hab. A. Kowalski, IERiGŻ-PIB); zarządzania globalnymi łańcuchami wartości (GVC) w sektorze rolno–spożywczym oraz wpływu tego zarządzania na politykę żywnościową Polski (dr hab. R. Grochowska, prof. IERiGŻ-PIB); skali globalizacji w poszczególnych ogniwach łańcucha żywnościowego oraz historii jego ewolucji (dr hab. P. Chechelski, prof. IERiGŻ-PIB); wsparcia przemian w sektorze żywnościowym za pomocą środków publicznych, w tym wpływu poszczególnych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na przekształcenia w rolnictwie i przemyśle spożywczym (dr M. Wigier, IERiGŻ-PIB); znaczenia obrotów handlowych produktami rolno-spożywczymi w handlu zagranicznym Polski ogółem, a w efekcie oceny konkurencyjności i roli sektora żywnościowego w gospodarce narodowej (dr I. Szczepaniak, IERiGŻ-PIB); rozwoju polskiego przemysłu spożywczego oraz wynikających stąd zmian pozycji polskich producentów żywności w Unii Europejskiej (mgr M. Bułkowska, dr inż. R. Mroczek, mgr M. Tereszczuk, IERiGŻ- -PIB); działalności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego za granicą w kontekście jednej z teorii etapowego procesu internacjonalizacji, tj. modelu uppsalskiego (dr Ł. Ambroziak, IERiGŻ-PIB); poziomu otwartości procesów innowacyjnych w polskim przemyśle spożywczym na tle pozostałych branż niskiej techniki (dr hab. M. Juchniewicz, prof. UWM); stanu wdrożenia i utrzymywania obligatoryjnych i nieobligatoryjnych systemów zapewnienia i zarządzania bezpieczeństwem i jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego w Polsce (dr G. Morkis, IERiGŻ-PIB, prof. dr hab. T. Sikora, UEK); restrukturyzacji polskiego przemysłu cukrowniczego i będących jej efektem przemian tego sektora (dr inż. P. Szajner, mgr A. Judzińska, IERiGŻ-PIB); identyfi kacji czynników sukcesu polskiego przemysłu piekarniczo-cukierniczego stymulujących i hamujących funkcjonowanie oraz rozwój przedsiębiorstw (dr M. Gorzelany-Dziadkowiec, UEK); analizy strategicznej polskiego przemysłu owocowo-warzywnego i oceny możliwości funkcjonowania i rozwoju producentów i przetwórców owoców i warzyw oraz badania sytuacji strategicznej w zakresie przetwórstwa (dr E. Kozień, UEK); strategii konkurencji stosowanych w polskim przemyśle mięsnym, oceny i przewidywania przyszłych stanów wybranych elementów przedsiębiorstw i ich otoczenia w celu określenia zdolności do przetrwania i rozwoju (dr K. Misiołek, UEK); upadłości przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce, jakie miały miejsce w latach 2009-2013, przy wykorzystaniu cech identyfikowalności według teorii ekonomicznych – teorii zawodności rynku oraz teorii zasobowej (dr hab. K. Firlej, prof. UEK, mgr M. Szymański, UEK).
Krzysztof Firlej
