„Majaki. Niedokończona kartka z chwili bieżącej” – antyspirytystyczna filipika Teodora Jeske-Choińskiego

W wieku XIX. mediumizm i spirytyzm, stanowiąc dziedziny spoza kanonu naukowego, będące hybrydą idei nadprzyrodzoności, stały się także jednym z bardziej żywotnych tematów dyskusji dotyczącej eksponowania tych treści na forum publicznym, ich ewentualnej szkodliwości dla odbiorców i eksperymentatorów. Na łamach prasy pojawiały się głosy przeciwników i zwolenników tych dziedzin, tworząc zapis interesującego epizodu historyczno-obyczaj owego. Jednym z głównych adwersarzy spirytystów był Teodor Jeske-Choiń- ski, który negatywny stosunek do „wywoływania duchów” zaprezentował m.in. w artykule opublikowanym w „Słowie” w 1893 r., pt. Nowoczesny mistycyzm. Głównych przyczyn popularyzacji koncepcji mediumicznych upatrywał publicysta w bankructwie idei pozytywistycznych i odrzuceniu postulatów ewolucjom stycznych. Stopniowa deprecjacja dotychczasowych prądów umysłowych doprowadziła jednocześnie do wytworzenia się sytuacji, w której poszukiwanie nowych dróg intelektualnych zapoczątkowało swoistą transgresję. Doszło mianowicie do połączenia pierwiastków nowych (w tym wypadku mediumizmu) z dawną metodologią badawczą oraz sposobem eksplorowania rzeczywistości. W ujęciu Choińskiego pozytywiści byliby jednostkami psychicznie niestabilnymi, umysłowymi rozbitkami, którzy - pragnąc samookreślenia - poddają się wpływom mistycyzmu czy „współczesnej alchemii”, wierząc jednocześnie, że efektem takiego przewartościowania jest odkrycie nowego działu zjawisk.

Ksenia Olkusz