Fuel and energy management in Europe is undergoing a significant transformation towards new energy generation models and consumers are encouraged to change their behavior concerning energy saving and energy efficiency. The structure of the country’s energy balance is important for energy security and has an influence on ensuring an appropriate level of environmental protection and on curbing negative climate change. One of the strategic goals of the European Union is to ensure energy security and improve energy efficiency, which affects the energy security of the member countries, competitiveness of their economies and living conditions of their inhabitants. The aim of the article is to recognize the differences in the structure of the energy balance of the Central and Eastern European Union countries. This group includes 11 countries: Bulgaria, Croatia, Czechia, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Poland, Romania, Slovakia and Slovenia. Use was made of the available databases from Eurostat and the World Energy Council for 2021. The analysis is aimed at presenting the possibility of using Kohonen’s artificial neural networks to select similar countries regarding the structure of their energy balance in terms of energy carriers (petroleum, natural gas, solid fossil fuels, nuclear energy, renewable energy sources). The value of this approach is that the Kohonen algorithm, based on neuron weights and after analyzing a self-organizing map, considers the neighborhood of units (countries) as an important element in regionalization studies. The World Energy Trilemma Index – WETI shows the energy situation of countries in relation to the level of energy security, energy equality and environmental sustainability. It allows them to be compared with each other in terms of energy security, economic competitiveness, and environmental protection. Multivariable linear regression analysis determined the actual impact of independent variables (petroleum, natural gas, solid fossil fuels, nuclear energy, renewable energy sources) on the dependent variable, the WETI index, which is an international measure for comparing the country’s energy transformation in the context of new environmental and geoeconomic conditions. By using the regression method, it was indicated that a significant determinant of the effectiveness of the countries’ energy transformation is a large share of renewable energy in the structure of the energy balance.
Gospodarowanie paliwami i energią w Europie przechodzi znaczącą transformację w kierunku nowych modeli wytwarzania energii, a odbiorcy są zachęcani do zmiany swoich zachowań w kierunku oszczędzania i większej efektywności energetycznej. Struktura bilansu energetycznego państwa ma znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego i wpływa również na zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony środowiska oraz zahamowanie negatywnych zmian klimatycznych. Bezpieczeństwo energetyczne i poprawa efektywności energetycznej to jeden ze strategicznych celów Unii Europejskiej, ponieważ wywiera wpływ na bezpieczeństwo energetyczne krajów członkowskich, konkurencyjność ich gospodarek oraz poprawę warunków życia ich mieszkańców. Celem artykułu jest poznanie zróżnicowania struktury bilansu energetycznego państw Europy Środkowo-Wschodniej, które są członkami Unii Europejskiej. Do tej grupy należy 11 krajów: Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia oraz Węgry. Wykorzystano dostępne bazy danych Eurostatu i Światowej Rady Energetycznej (World Energy Council) na 2021 r. Analiza ukierunkowana jest na przedstawienie możliwości wykorzystania sztucznych sieci neuronowych Kohonena do wyodrębnienia państw podobnych z uwagi na strukturę bilansu energii pod względem nośników energii (ropa naftowa, gaz ziemny, stałe paliwa kopalne, energia jądrowa, odnawialne źródła energii). Wartość tego podejścia polega na tym, że algorytm Kohonena na podstawie wag neuronów i po analizie samoorganizującej się mapy uznaje sąsiedztwo obiektów (państw) za element ważny w badaniach regionalizacji. Indeks Potrójnego Energetycznego Dylematu – IPED (Word Energy Trilemma Index – WETI) pokazuje sytuację energetyczną krajów w odniesieniu do: poziomu bezpieczeństwa energetycznego, równości energetycznej i zrównoważonego rozwoju środowiska. Pozwala on na porównanie ich ze sobą pod kątem bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności gospodarczej i ochrony środowiska naturalnego. Analiza regresji liniowej wielozmiennej określiła rzeczywisty wpływ zmiennych niezależnych (ropa naftowa, gaz ziemny, stałe paliwa kopalne, energia jądrowa, odnawialne źródła energii) na zmienną zależną IPED, który jest międzynarodowym miernikiem do porównań transformacji energetycznej kraju w kontekście nowych uwarunkowań środowiskowych i geoekonomicznych. Przy wykorzystaniu metody regresji wskazano, że znaczącą determinantą efektywności transformacji energetycznej krajów jest wysoki udział energii odnawialnej w strukturze bilansu energetycznego.
