Piecza zastępcza – wyzwania i perspektywy w kontekście wyczekiwanych zmian

Aim. The need to provide care to minors who have been partially or permanently deprived of care by their parents or legal guardians is one of the key and constantly deepening challenges of the state’s social policy. The key care and educational competences of foster parents, as well as the well-being of a child placed in foster care in the context of diagnosing and meeting their needs, are in turn a contemporary challenge of care pedagogy. Foster care in Poland requires constant attention and strengthening of many areas of its functioning, while this system is faced with the need to strengthen family care and the desire to gradually move away from institutional care. The subject of this article will be an analysis of the process of deinstitutionalization of foster care in Poland, with an attempt to answer questions about its justification and effects, both systemic and in the context of the effectiveness (or weakening) of protecting minors against domestic violence, and the possible implementation of the changes planned within it. Methods and materials. This study uses multi-source materials – based on thematic literature, including a review of research around deinstitutionalization, as well as an analysis of legal acts regulating the foster care system in Poland. Results and conclusion. The need for a gradual transition from institutional forms of foster care to strengthening and developing family care, which has been signaled for many years, has been moving to subsequent stages in recent years. Although it is difficult to discuss the idea of strengthening family care itself, doubts are seen at the level of possible effects of a disrupted deinstitutionalization process. In Polish conditions, foster care has been in this process for over two decades – however, the deinstitutionalization indicator still does not allow us to state that we have come significantly closer to achieving the set assumptions. The unequivocal results of analyses in terms of the causes of the failures in question indicate the need to strengthen the biological environment (working with the family, diagnosing and minimizing barriers in the care and education sphere, increasing the resources of the local environment in the field of family policy), as well as striving to increase the number of candidates for foster parenting.

Cel. Potrzeba zapewnienia opieki małoletnim, którzy częściowo lub trwale zostali pozbawieni pieczy ze strony rodziców lub opiekunów prawnych, stanowi jedno z kluczowych i niezmiennie pogłębiających się wyzwań polityki społecznej państwa. Zarówno kluczowe kompetencje opiekuńczo-wychowawcze rodziców zastępczych, jak i dobro dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej w kontekście diagnozowania i zaspokajania jego potrzeb są z kolei współczesnym wyzwaniem pedagogiki opiekuńczej. Piecza zastępcza w Polsce wymaga nieustannej uważności i wzmacniania wielu obszarów jej funkcjonowania, tymczasem system ten mierzy się z potrzebą wzmocnienia pieczy rodzinnej i dążeniem do stopniowego odejścia od pieczy instytucjonalnej. Przedmiotem niniejszego artykułu będzie analiza procesu deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej w Polsce, z próbą odpowiedzi na pytanie o jej zasadność oraz skutki zarówno systemowe, jak i w kontekście efektywności (bądź jej osłabienia) ochrony małoletnich przed przemocą domową. Celem artykułu jest przybliżenie problematyki deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej Polsce w kontekście efektywności tego procesu i możliwej realizacji zakładanych w jej obrębie zmian. Metody i materiały. W niniejszym opracowaniu wykorzystane zostały materiały wieloźródłowe – oparte o literaturę tematyczną, w tym przegląd badań w obszarze deinstytucjonalizacji, jak również analizę aktów prawnych regulujących system pieczy zastępczej w Polsce. Wyniki i wnioski. Sygnalizowana od lat potrzeba stopniowego przejścia z instytucjonalnych form pieczy zastępczej na rzecz wzmocnienia i rozwoju pieczy rodzinnej w ostatnich latach przechodzi do kolejnych etapów. Choć z samą ideą wzmacniania pieczy rodzinnej trudno jest dyskutować, dostrzega się wątpliwości na poziomie możliwych skutków zaburzonego procesu deinstytucjonalizacji. W warunkach polskich piecza zastępcza jest w tym procesie od ponad dwóch dekad; wciąż jednak wskaźnik deinstytucjonalizacji nie pozwala stwierdzić, że znacząco przybliżyliśmy się do osiągnięcia wytyczanych założeń. Jednoznaczne wyniki analiz pod kątem przyczyn przedmiotowych niepowodzeń wskazują na potrzebę wzmocnienia biologicznego środowiska (praca z rodziną, diagnozowanie i minimalizowanie barier w sferze opiekuńczo-wychowawczej, zwiększanie zasobów środowiska lokalnego w zakresie polityki rodzinnej) oraz dążenia do zwiększenia liczby kandydatów na rodziców zastępczych.