Changes after World War II in the abundance, distribution and use of the Greek Catholic Church in Pogorze Dynowskie district

W opracowaniu dokonano analizy liczebności, rozmieszczenia i użytkowania cerkwi Pogórza Dynowskiego (uwzględniono wszystkie obiekty położone na obszarze fizyczno-geograficznym Pogórza Dynowskiego oraz wybrane cerkwie położone na północ na terenie Podgórza Rzeszowskiego). Przedstawiono obecną analizę liczebności cerkwi oraz świątyń dawnej Eparchii Przemyskiej na tym obszarze, które przestały istnieć po 1939 r. Dokonano podziału obiektów ze względu na budulec (drewniane i murowane)oraz stan użytkowania cerkwi (cerkwie prawosławne, użytkowane obecnie jako kościoły rzymsko-katolickie, nieużytkowane i zrujnowane oraz obiekty muzealne). Architektura cerkiewna jest charakterystycznym elementem religijno-kulturowym południowo-wschodniej części Polski. W wyniku przenikania się kultur wschodu i zachodu w ciągu kilkuset lat powstało na tym terenie wiele typów architektury cerkiewnej. Odzwierciedlają one doskonale charakter pogranicza. Cerkwie zaczynają stanowić niespotykaną dla turysty atrakcję turystyczną zwłaszcza dla osób spoza tego regionu kraju. Architektura cerkiewna budzi również duże zainteresowanie wśród turystów zagranicznych. W wyniku historii rozwój i przemiany cerkwi na terenie Karpat został zahamowany. Przyniosło to zarazem ogromne zniszczenia i straty w zasobach zabytków zwłaszcza wśród drewnianych cerkwi. W ostatnich latach kolejne straty i eliminacje zabytkowych cerkwi wiążą się z nieużytkowaniem ich po wzniesieniu nowych świątyń. Tylko część świątyń została zaadaptowana na obiekty muzealne. W ostatnich latach szereg obiektów uległo pożarom lub rozbiórkom (np. w Bolestraszycach w 2009 r.). W opracowaniu zasygnalizowano również o cerkwiach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru Pogórza Dynowskiego: XVI-wiecznych w Uluczu i Kruhelu Wielkim ( zaliczane do najstarszych cerkwi drewnianych w Polsce), cerkiew w Posadzie Rybotyckiej (najstarszej murowanej cerkwi obronnej w Polsce). Na uwagę zasługują również cerkwie w Przemyślu, Sanktuarium "Brama Miłosierdzia" w Jarosławiu, cerkiew katedralna w Sanoku, obiekty na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego oraz Dział Ikon w Łańcucie.

FRANCISZEK MRÓZ