„Plus ratio quam vis” i „Ne cedat Academia”. Uniwersyteckie dewizy z wojną w tle

il. ; 25 cm

ill. ; 25 cm

The tragedy of World War II, both in the personal and in the broader national and cultural aspects, was the impulse that prompted Karol Estreicher to place the Latin mottoes Plus ratio quam vis and Ne cedat Academia in the Collegium Maius of the Jagiellonian University as the building was being restored after the war. At the same time, this war context provided a contrast that very strongly emphasised the essential meaning of these mottoes: the importance of the University’s autonomy and the independence of science, reason and thought. Applicable in long-term perspective, connotations of these mottoes are just as pertinent today. Both mottoes were invented by Karol Estreicher; they had never been found in the Collegium Maius before. He also proposed the conception for the remodelling of the building and for the functions and décor of many rooms, and arranged the university customs. In this, he applied the maxim which had been successfully used in arranging the interiors of the Wawel Castle: „Since we do not know how things really were, let us do them the way they might have been”. His ideas for the reconstruction of the Collegium Maius and the Jagiellonian University Museum, as well as the Latin mottoes he had invented for the University, should be interpreted in the context of tradition understood subjectively, defined by the past as a value and by the conviction that tradition is worthy of being continued in the present time. Estreicher did not have an autotelic approach to the past; he selected only certain elements from it and adapted them, convinced that what he was creating was the continuity of the medieval idea of the university. Thus, he „invented” the Jagiellonian University’s tradition and encoded it in the architecture of the building, in the arrangement of its interiors and in the ritualisation of customs. He recostructed this tradition from the shards of the past and arranged it so successfully that since then the subsequent generations of professors, students and residents of Cracow have identified with it. Contrary to the established understanding of the term „invented tradition”, however, the University’s reconstructed tradition is not unchangeable. It undergoes formal modifications and transmits universal values to the present time, where they interpreted in the context of contemporary experience

Dramat drugiej wojny światowej, zarówno w aspekcie osobistym jak i ogólniejszym – kulturowym i narodowym, był bezpośrednim impulsem, który sprawił, że Karol Estreicher umieścił łacińskie sentencje: Plus ratio quam vis i Ne cedat Academia w odnawianym po wojnie Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego. Lecz zarazem ów wojenny kontekst zapewnił kontrast uwypuklający istotne sensy haseł: wagę autonomii uczelni, niezawisłości nauki, rozumu i rozwagi, aktualne w długiej perspektywie czasowej, także w chwili współczesnej. Obie maksymy Karol Estreicher wymyślił, przedtem nigdy ich tu nie było. Obmyślił też przebudowę gmachu, funkcje wielu sal i ich wystrój, zwyczaje uniwersyteckie. Kierował się zasadą z powodzeniem zastosowaną już wcześniej przy aranżacji wnętrz wawelskich: „Skoro nie wiemy jak było, zróbmy tak jak mogło być”. Jego ideę rekonstrukcji Collegium Maius i Muzeum UJ oraz łacińskie, nowo wykreowane uniwersyteckie sentencje należy czytać w kontekście tradycji pojmowanej podmiotowo, której wyznacznikami jest przeszłość jako wartość oraz przekonanie, że warto ją kontynuować we współczesności. Estreicher nie traktował przeszłości autotelicznie, wybierał z niej tylko pewne elementy i adaptował uważając, że tworzy ciągłość średniowiecznej idei uniwersytetu. „Wynalazł” tradycję Uniwersytetu Jagiellońskiego i zakodował ją w architekturze budynku, aranżacji wnętrz i rytualizacji zwyczajów. Zrekonstruował ją z okruchów przeszłości i zaaranżował tak udatnie, że identyfikują się z nią kolejne generacje profesorów i studentów oraz mieszkańcy Krakowa. Zrekonstruowana tradycja uniwersytecka nie jest niezmienna, jak zakłada klasyczne rozumienie terminu „tradycja wynaleziona”. Podlega nie tylko formalnym modyfikacjom, albowiem uniwersalne wartości przenosi do teraźniejszości i są one interpretowane w kontekście współczesnych doświadczeń