Habits and Customs in Herbert L.A. Harts Philosophy of Law

Celem artykułu jest przedstawienie zjawisk zwyczaju i obyczaju z perspektywy filozofii prawa Herberta L.A. Harta. Zarysowuję w nim też propozycję integracji systemów pojęciowych prawoznawstwa i socjologii w obszarze teorii normatywności. Moim punktem wyjścia jest wprowadzone przez Harta rozróżnienie na zewnętrzny i wewnętrzny aspekt obowiązywania normy. Ten pierwszy oznacza obserwowalne występowanie kar lub nagród.Wewnętrzny aspekt obowiązywania natomiast jest stwierdzeniem powinności i stanowi konieczne kryterium normatywnego charakteru reguły. Aspekt wewnętrzny uzyskuje reguła na dwa sposoby: uznania na podstawie określonych reguł (właściwego dla systemów prawnych); lub akceptacji pewnej zastanej praktyki. Koncepcja akceptacji ujawnia analityczną różnicę między zwyczajem a obyczajem. Pozwala uchwycić normatywny charakter tego ostatniego: obyczaj to zbiorowa praktyka, co do której stwierdzono powinność w drodze akceptacji. Ukształtowanie się obyczaju - dokonujące się w drodze swoistego precedensowego ukarania za naruszenie danej reguły zwyczajowej (sankcjonowania) - ujawnia dwuznaczność terminu „sankcja” („sankcjonowanie”), jako obejmującego nie tylko wymiar zewnętrzny obowiązywania, ale i ten wewnętrzny.