Michael Haneke. The Aesthetics of Disturbance

Przedmiotem pracy jest analiza filmów Michaela Hanekego w kontekście estetycznej teorii zakłócenia. Termin ten zapożyczam z książki „Die Gegenwendigkeit der Störung” niemieckiego filozofa Markusa Rautzenberga .Szum/zakłócenie rozumiem jako odsłoniętą materialność medium – chwilę, w której na mgnienie oka kruszy się fasada językowego rozumienia bądź angażującej, fikcyjnej iluzji. Spod skorupy języka lub obrazu na powierzchnię wydostaje się czysta i chaotyczna materia – zakłócenie to zatem moment prawdziwej, „postmetafizycznej” obecności; pozwala widzowi na wydostanie się z ponowoczesnej pułapki fałszywych reprezentacji i nieskończonej produkcji znaków – stanu, który mimo powszechnego panowania dominacji kultury wizualnej można określić jako „utrata wiary w obraz”. Zakłócenie jako rodzaj intruzji materialności w przestrzeń komunikacji to próba zmiany tego stanu rzeczy, nadawaniu doświadczeniu obrazów. W teoretycznej części pracy podejmuje się analizy filozoficznych teorii Realnego Jacquesa Lacan i Clementa Rosseta oraz staram się stworzyć podstawy dla performatywnej teorii doświadczenia kinowego. Kolejne rozdziały stanowią szczegółową analizę konkretnych filmów Hanekego. Nie przedstawiam jednak całej jego twórczości – tego zadania chciałbym się podjąć w dalszej pracy nad tematem – a skupiam się na tych dziełach, które najlepiej wpisują się w zarysowaną wcześniej ramę „estetyki zakłócenia”. Na przykładzie „71 fragmentów z chronologii przypadku” oraz „Kodu nieznanego” omawiam specyficzną dla tych dwóch filmów narracyjną strategię fragmentaryzacji. W „Funny Games” – najbardziej kontrowersyjnym dziele Hanekego, które sam określił jak dzieło propagandowe – analizuję szczególny moment spojrzenia wprost w obiektyw kamery przez jednego z bohaterów i konsekwencje tego gestu dla odbiorcy. W „Ukrytym” śledzę przecinanie się różnych punktów widzenia, za pomocą których spoglądamy na świat przedstawiony oraz analizuję fundamentalną dla twórczości Hanekego kategorię traumy. „Czas wilka” – być może najbardziej „zakłócony” film Hanekego – interpretuję z perspektywy konstrukcji świata przedstawionego i staram się wyjaśnić, jakie są źródła odrzucenia filmu przez widownię i krytykę. W zakończeniu rozszerzam dotychczasowe rozważania przeprowadzane na planie estetycznym o perspektywę etyczną i powiązanie aktu etycznego z kategorią zakłócenia.

The main objective of my thesis is to analyze the films by Michael Haneke in context of an aesthetic theory of disturbance. I borrow the term from a book called “Die Gegenwendigkeit der Störung” by a German philosopher Markus Rautzenberg. After a short introduction to main topics in Haneke’s filmography in the first chapter I try to explain what means the term “aesthetic of disturbance”. The theoretical part of my thesis elaborates on different philosophies of the Real. I focus mainly of works by such authors like Jacques Lacan, Clement Rosset, Slavoj Žižek, Martin Heidegger and François Lyotard. I understand disturbance as an exposed materiality of the medium – a moment, when for an eyeblink the process of understanding or the fictional illusion are broken into pieces. Raw and chaotic matter comes out from under the surface of the image. Thus disturbance is, in temporal terms, a moment of true, post-metaphysic presence; it enables the viewer to get away from the postmodern trap of false representations and infinite production of signs – from the condition, which, despite widespread dominance of visual culture, can be defined as a “crisis of the image”. Disturbance, understood as a kind of intrusion in the communicative space, serves as a tool used for changing our passive relation to images into something active, or even, performative. The function of an “disturbed” image or – in general – a work of art is to produce a real experience. In this part I also try to sketch the basis of a performative theory of cinema. Next chapters consist of a detailed analysis of concrete movies by Haneke. I do not try to interpret his whole filmography (this would be my future objective), but try to focus on those films, which fit best into the context of the aesthetic of disturbance. On the basis of the analysis of “71 Fragments of Chronology of Chance” and “Code Unknown” I elaborate on the specific narrative strategy – fragmentation. Then I analyze the peculiar moment in “Funny Games” – the most controversial film by Haneke, which he even calls a propaganda movie – when one of the films main figures blinks into the camera. Disturbance is explained here through the philosophical theories of anamorphosis. In “Hidden” I track the different points of views, the way, in which they overlap, and I try to explain the meaning of trauma, both on the level of diegesis and film experience. In the next chapter I analyze the construction of the presented world in “Time of the Wolf” – maybe the most disturbing film by Haneke. The last part of my thesis elaborates on the possible ethical meaning of Haneke’s movies. I try here to build a link between disturbance and ethical act defined by Slavoj Žižek and Alenka Zupančič.