Polska i Polacy oczyma księcia Piotra Wiaziemskiego

Pierwsze trzydziestolecie XIX wieku było czasem specyficznym, którego ramy tworzą ważne wydarzenia polityczne: III rozbiór Polski (1795) i wybuch powstania listopadowego (1830). Paradoksalnie, mimo trudnych polsko-rosyjskich relacji politycznych tego czasu, wynikających z utraty autonomii państwa polskiego oraz represyjnej polityki cara Mikołaja I, wzrasta obustronne zainteresowanie kulturą i twórczością literacką sąsiadujących narodów, rozkwita polska i rosyjska literatura. Sprzyjająca atmosfera umożliwiła współpracę polskich i rosyjskich pisarzy. W tym czasie pojawiły się liczne tłumaczenia utworów, między innymi Aleksandra Puszkina na język polski i Adama Mickiewicza na język rosyjski, publikowane były prace i artykuły, dotyczące wzajemnych historycznych powiązań literackich. Na tym tle wyróżnia się postać księcia Piotra Wiaziemskiego, aktywnie działającego na polu zbliżenia kulturalnego Polski i Rosji. Zajmuje on wyjątkowe miejsce wśród przedstawicieli rosyjskiej elity intelektualnej, dążąc do wzajemnego poznania kultur sąsiadujących narodów mimo niekorzystnej sytuacji politycznej.Pobyt w Polsce był dla Piotra Wiaziemskiego czasem rozwoju duchowego i ewolucji światopoglądowej, okresem niezwykłej aktywności literackiej, politycznej i towarzyskiej. Te lata ostatecznie ukształtowały go, jako obiektywnego krytyka i dysydenta, a otwarty umysł, bezpośredniość i serdeczne usposobienie ułatwiły przystosowanie się do panującej wówczas w Polsce sytuacji. Zaskarbiły mu również przyjaźń zarówno wielu przedstawicieli artystycznej bohemy, jak i zwykłych mieszkańców Warszawy.Korzystna atmosfera skłoniła księcia do podjęcia pierwszych kroków w kierunku zbliżenia polskiej i rosyjskiej kultury. Nie tylko tłumaczył utwory polskich pisarzy na język rosyjski, publikował je w poczytnych czasopismach literackich, ale także postulował w rodzimych kręgach intelektualnych potrzebę nauki języka polskiego i pogłębianie wiedzy na temat historii i tradycji zachodniego sąsiada. Jego osobista fascynacja polskością przejawiała się nie tylko w lekturze dzieł polskich pisarzy. Wiaziemski żywo interesował się każdą dziedziną kultury i życia społecznego. Krajobrazy, ludzie, sytuacje jeszcze na długo pozostały w jego pamięci i często wracał wspomnieniami do tych przełomowych w jego życiu duchowym lat. Zmiany, które zaszły w postrzeganiu przez niego rosyjsko-polskich relacji były rezultatem tych obserwacji, gorących dyskusji a także własnych refleksji na tematy polsko-rosyjskie. Po przymusowym powrocie do Rosji Wiaziemski nadal utrzymywał kontakty z polskimi przyjaciółmi, śledził poczynania polskich artystów, wspierał tych, którzy przebywali w Rosji na zesłaniu. Otoczył opieką znakomitą pianistkę Marię Szymanowską, a także okazał znaczącą pomoc Adamowi Mickiewiczowi. To dzięki przekładom księcia z utworami polskiego wieszcza mogła zapoznać się szeroka rosyjska publiczność, a pochlebne opinie, umieszczone na łamach czasopism literackich, ugruntowały pozycję Mickiewicza w środowisku rosyjskich literatów. W późniejszym okresie, dzięki zajmowanemu stanowisku i znajomości prawa, Wiaziemski zapewnił rodzinie Mickiewicza środki finansowe po śmierci autora Sonetów krymskich. Książę odegrał więc ważną rolę w życiu polskich artystów, których losy nieoczekiwanie splotły się z Rosją, i nie bez powodu określany jest mianem „krzewiciela literatury polskiej” na gruncie rosyjskim.Wkrótce po opuszczeniu Polski wraz z Gribojedowem pisze wodewil Kto brat, a kto siostra?, którego akcja, na wyraźną prośbę Wiaziemskiego, toczy się na ziemiach polskich. Z kolei fragment poematu opisowego Stacja pocztowa to swego rodzaju oda na cześć Polski, nie bez powodu nazywana najbardziej „polskim” utworem autora Petersburga. Książę zawarł w nim najpiękniejsze wspomnienia dotyczące Polski i Polaków oraz podziękowanie dla ludzi, którzy przyjęli go do swojego grona i tak chętnie otwierali drzwi swoich domów przed „przyjacielem Moskalem”.

-