Unde bonum? in the philosophy of Hannah Arendt

Kwestia zła od początku znajdowała się w centrum filozoficznej działalności Hannah Arendt. Wraz z „Eichmannem w Jerozolimie” autorka porzuciła wyznawaną wcześniej ideę radykalności zła na rzecz koncepcji zła banalnego. Niniejsza praca podejmuje ów wątek niejako od drugiej strony – starając się dociec nie źródeł zła, a oporu przeciw niemu. Jeśli zło pochodzi z bezmyślności, to dobro, a raczej nieuczestniczenie w złu, jest być może pochodną myślenia? W pracy przyglądam się próbom odpowiedzi na to pytanie. Zainspirowana przykładem „nielicznych niezłomnych” z okresu nazizmu i poszukując moralnego kontekstu dla ich postawy w wypowiedzi Sokratesa z Platońskiego „Gorgiasza”, kreśli Arendt obraz związku, jaki zachodzi między myśleniem a powstrzymywaniem się od zła. Diagnozując za Sokratesem strukturę myślącego „ja” jako dwa-w-jednym, wskazuje Arendt na trzy sposoby, w jakie myślenie immunizuje przeciw złu. Po pierwsze grozi ono utratą samej zdolności myślenia, po wtóre budzi sumienie, po trzecie zaś nadaje myślącej jednostce nową jakość egzystencjalną – osobowość, którą uczestnictwo w złu może zniszczyć. Niniejsza praca, starając się dokonać referatu i krytyki powyższych poglądów Arendt, rzuca światło na jeszcze jeden, dotąd mniej znany, aspekt jej filozofii zła.

Problem of evil was the focus of Hannah Arendt’s philosophical attention from the beginning. In „Eichmann in Jerusalem” she rejected idea of radical evil in favour of conception of evil’s banality. The thesis carries on with this subject from the opposite direction: not asking about roots of evil, but about roots of resistance to it. If evil comes from thoughtlessness, then good or rather not taking part in evil comes perhaps from thinking? Arendt develops idea of relation beetwen these two activities and two moments are important in his thinking. First one is inspiration by those people, who were resistant to influence of nazi’s doctrine and haven’t cooperated with regime. Second one is philosophical context for their attitude, which Arendt discovers in Socrates’ utterance in „Gorgias” by Plato. According to it Arendt understands „thinking ego” as two-in-one and show, how thinking can protect against doing evil. Firstly, it threatens with loss of ability of thinking. Secondly, it develops conscience and thirdly it gives to thinking individual new existential quality – personality, which can be destroyed by doing evil. Discussing foregoing arguments the thesis throws light on another, less known, aspect of Hannah Arendt’s philosophy of evil.