Bergsons dispute with Kantianism and positivism. Dissertation based on the historical-philosophical works of Barbara Skarga and Leszek Kołakowski

The aim of the dissertation was to present the bergsonian concept of „real time”, which can be directly experienced as „duration”. According to Bergson direct experience is also the right criteria for judging credibility of apprehension. Kant’s ideas, locking human beings in the world of phenomena and making metaphysics senseless were criticized. Scientism together with mechanism, determinism, associationist psychology, Spenser’s evolutionary perspective and the whole concept of humanity based on natural science were subjected to criticism as well. Most of all the question was about understanding „facts” and discrete operations. The concept of intellect and the way it works, revealing the claims of reason and the concept of science were discussed. Science with metaphysics hidden inside turned out to be a secondary way of experiencing the world. Actions were pointed out as being primal to apprehension. The actual aim of reflective thinking was to highlight the turn which has been made from „directness to usefulness” and to overcome the inertia of science. Scientific approach was regarded as being narrowed to a schematic framework of precise concepts blocking access to reality.The critique of an abstract concept of time was brought up. It was made by reviewing the sources of a concept of space and the ways it had been formed. The concept of space, from which the abstract concept of time has risen, turned out to be the major obstacle on the way to assume change, movement and time as inseparable. Specific actions of reason were proposed to be understood in the categories of temporal structure and freedom of reason. Continuity and dynamics of psychical acts were taken into consideration as well. Experience was considered as a form of human existence in the world, a manifestation of human life, duration and identity.

Przedmiotem pracy jest przedstawienie Bergsonowskiej koncepcji trwania, rzeczywistego czasu, do którego dostęp mamy w bezpośrednim doświadczeniu, stanowiącym też właściwe kryterium wiarygodności poznania. Pozwala ono na przeprowadzenie krytyki zarówno zamykającego nas w świecie fenomenów, odbierającego sens metafizyce kantyzmu jak i scjentyzmu, a także związanego z nim mechanicyzmu, determinizmu, asocjacjonistycznej psychologii, ewolucjonizmu w spenserowskim ujęciu oraz ufundowanej na naukach przyrodniczych koncepcji człowieka. Przede wszystkim jednak rozumienia faktu i procedur dyskretycznych. Opracowanie dotyczy zagadnień związanych z pojęciem oraz działaniem intelektu, ujawnieniem uroszczeń rozumu, jak również samej nauki, skrywającej w sobie metafizykę oraz okazującej się być wtórnym doświadczeniem świata. Wskazuje na pierwotność działania wobec poznania, jednocześnie określając właściwy cel refleksyjnego myślenia, jako oświetlenie zwrotu, który dokonał się od „bezpośredniości do użyteczności” oraz umożliwienie przełamania inercji nauki, zamykającej nas w schematycznych ramach precyzyjnych pojęć, przesłaniających dostęp do rzeczywistości. Przytacza krytykę abstrakcyjnego pojęcia czasu, poprzez zbadanie źródeł oraz sposobu w jaki kształtowało się odpowiedzialne za jego utworzenie pojęcie przestrzeni, które to stanowi groźną epistemologiczną przeszkodę na drodze do ujęcia nierozdzielności zmiany, ruchu i czasu. Swoiste czynności umysłu proponuje rozumieć w kategoriach jego struktury czasowej oraz wolności, uwzględniając ciągłość i dynamiczność aktów psychicznych zaś doświadczenie jako sposób istnienia człowieka w świecie, przejaw życia osobowego, trwania i tożsamości.