Tough neighborhood. Ukrainian problem in the district of Sanok in the years 1944-1947

Na przestrzeni wieków stosunki polsko-ukraińskie, obok przejawów wzajemnego zrozumienia i współdziałania, nacechowane były również licznymi konfliktami, tragicznymi w swoich skutkach dla obu narodów: polskiego i ukraińskiego. Wynikały one głównie z zatarcia się granicy etnicznej polsko-ukraińskiej, czyli wymieszania się narodowościowego terenów pogranicza. Do tego doszły jeszcze aspiracje państwowe tych dwóch narodów. Jednym z najsmutniejszych okresów w historii stosunków polsko-ukraińskich były lata 1944-1947. Właśnie o problemie ukraińskim w końcowym okresie wojny i w pierwszych latach po jej zakończeniu na obszarze powiatu sanockiego traktuje praca magisterska. W powiecie sanockim wystąpiły wszystkie kwestie cząstkowe składające się na problem ukraiński: starcia zbrojne polsko-ukraińskie w latach 1944-1947, wysiedlenie ludności ukraińskiej w latach 1944-1946 oraz akcja „Wisła” w 1947 r. Podjęcie tej tematyki wynikało przede wszystkim z chęci bliższego poznania tego zagadnienia, gdyż relacje polsko-ukraińskie po dziś dzień budzą żywe emocje. Ponadto do refleksji zmusza wiele miejsc w powiecie związanych z przebywaniem ludności ukraińskiej, a także miejsca stoczonych potyczek czy bitew.Zakres terytorialny pracy obejmuje ziemie powiatu sanockiego, który podzielony był na 10 gmin - 8 wiejskich i 2 miejskie. W latach 1945-1947 na obszarze tym zamieszkiwało 94362 mieszkańców . Bazę źródłową pracy stanowiły archiwalia i literatura. Spośród archiwów wykorzystano dokumentację przechowywaną w Archiwum Państwowym w Rzeszowie Oddział w Sanoku - głównie zespół akt Starostwo Powiatowe Sanockie 1944-1950. Praca ma układ problemowy i składa się z czterech rozdziałów. Choć przyjęta cezura czasowa nie obejmuje lat drugiej wojny światowej to jednak w pierwszym rozdziale, który ma charakter wstępny, omówiono kwestię ludności ukraińskiej w powiecie sanockim podczas okupacji hitlerowskiej. Przedstawiono również historię powstania i strukturę OUN oraz jej zbrojnego ramienia – UPA. W rozdziale drugim podjęto zagadnienie przesiedlenia ludności ukraińskiej z terenów powiatu do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (USRR): próby zmiany wyznania celem uniknięcia wysiedleń; warunki, w jakich odbywały się przesiedlenia; działalność sabotażową UPA, która przeciwstawiała się przesiedleniu ludności ukraińskiej. Rozdział trzeci zawiera opisy walk WP z UPA. W rozdziale czwartym omówiono przebieg akcji „Wisła” (przygotowania do przesiedleń oraz działania WP), czyli ostatecznej likwidacji ukraińskiego nacjonalistycznego, politycznego i wojskowego podziemia w powiecie sanockim.

Over the centuries Polish-Ukrainian relationships, besides signs of the sympathy and the cooperation, were also marked with frequent conflicts, tragic in one's effects for both nations: Polish and Ukrainian. They resulted mainly from fading of ethnic Polish-Ukrainian border away, which is mixing up ethnic areas of the borderland. In addition to it, there was also the issue of national aspiration of these two nations.One of the saddest periods in the history of Polish-Ukrainian relationships were years 1944-1947. This master thesis deals with the Ukrainian problem in the area of Sanok in the final wartime as well as in early years after its end. All fragmentary matters resulting in the Ukrainian problem appeared in the district of Sanok: Polish-Ukrainian armed clashesin 1944-1947, displacing the Ukrainian population in 1944-1946 and the ‘Vistula’ action in 1947.Taking this matter as a subject of my thesis resulted from the desire of getting to know this issue closer as Polish-Ukrainian relations arouse intense emotions even today.Moreover, there are many places in the district that force to reflection as they are related to Ukrainian population and remind us of battles and skirmish that took place there.The territorial scope of the thesis includes the district of Sanok, which was divided in 10 communes - 8 country and 2 municipal. In 1945-1947 this area was inhabited by 94362 residents. Archive records and literature constituted the source base of the work. Documentation stored at National Archive in Rzeszów Branch in Sanok - mainly a collection of records ‘Sanok District Office 1944-1950’ was used from the archives.The thesis has a problematic arrangement and consists of four chapters. Even though the time caesura does not cover years of the Second World War however in the first chapter which has preliminary character, an issue of the Ukrainian population in the district of Sanok during the Nazi occupation is discussed. A history of the coming into existence and a structure of OUN and its armed forces - UPA are also described.In chapter two an issue of resettling the Ukrainian population from areas of the district to the Ukrainian Socialist Soviet Republic (USRR) was taken: attempts of changing beliefs in order to avoid displacement; conditions in which relocations took place; sabotage UPA activity which opposed to the resettlement of the Ukrainian population. Chapter three contains descriptions of WP fights against UPA. In the fourth chapter a course of the ‘Vistula’ action is discussed (preparations for relocations and WP actions), that is of ultimate liquidation of the nationalist, political and military Ukrainian underground in the district of Sanok.