The subject of this paper is the analysis of Jan Gondowicz’s polish translation of Exercices de style by Raymond Queneau.This work of Queneau is a collection of ninety-nine short stories describing the same event in ninety nine different ways. Playing with style, register, grammar, phonetics, morphology and phonology, Queneau managed to create not only one of the funniest but also one of the most difficult to translate books in the world. We decided therefore to check how polish translator coped with this task, which strategies he has adopted and what effect he finally achieved. In the first part we focused on theory and methodology. We presented Raymond Queneau’s biography and characterized his literary activity. We also pointed out the most important issue in Queneau’s philosophy: the infinity of language possibilities and fascination with the spoken language. The analysis of Exercices de style showed that the astonishment caused by the language potential and encouragement to join the language game are the fundamental effects that have to be evoked in reader’s mind and cannot be lost in the translation. In this first part we also presented three translation theories which may be useful in translation of books like Exercices de style. For such problematic translations Jean Dalbernet and Jean-Paul Vinay offer seven solutions, so called procédés to deal with what is regarded as untranslatable. Eugene Nida’s theory of equivalence also appears extremely helpful in such a case. Also a Russian linguist, Efim Etkind offers quite an extreme approach to the translation and suggests a translation-imitation which sometimes is the only one solution. The second part of this work is devoted to the analysis of selected exercises. In the first chapter we focused on the so-called language exercises who represent different languages. We looked at Anglicanismes and Poor ley Zangley based on English language, Italanismes playing with Italian language, and Macaronique interspersing two languages – French and Latin. It turned out that the translation of these texts was extremely difficult for Gondowicz. Unfortunately Polish translator made some significant mistakes. As we did not approve his solutions we decided to present our own propositions of translations. In the second chapter our attention was focused on grammar exercises such as Imparfait, Passé simple, Passé indéfini and Présent. Due to the incompatibility of grammatical categories of Polish and French, translation of those exercises is just impossible. We deeply analyzed Jan Gondowicz’s choices and came to the conclusion that his solutions, although being quite extreme are in these cases fully justified. In both chapters we also looked into the English translation by Barbara Wright and compared the methods used by her with the ones applied by Gondowicz. In conclusion we stated that while working with an untranslatable text we first need to deeply analyze the original text. We should create a list of priorities and the elements that must necessarily be retained in the translation. Only then we will see what we really need to focus on and what we can omit and we will apply an appropriate strategy. Even if this strategy implies a significant departure from the original text, it is still a translation as long as it accomplishes the author’s objectives.
Tematem niniejszej pracy jest analiza dokonanego przez Jana Gondowicza przekładu książki Raymonda Queneau pt. Exercices de style ( Ćwiczenia stylistyczne).Dzieło Queneau to zbiór dziewięćdziesięciu dziewięciu krótkich opowiadań opisujących tę samą historię na dziewięćdziesiąt dziewięć różnych sposobów. Dzięki zabawom stylem, rejestrem, gramatyką, fonetyką, morfologią czy fonologią, Queneau udało się stworzyć jedną z najzabawniejszych, ale i najtrudniejszych do przetłumaczenia książek świata.Postanowiliśmy przyjrzeć się zatem jak z jej przetłumaczeniem na język polski poradził sobie Jan Gondowicz, jakie przyjął strategie i jaki dzięki nim osiągnął efekt.Część pierwsza jest częścią teoretyczno-metodologiczną. To tutaj przedstawiliśmy biografię Raymonda Queneau oraz scharakteryzowaliśmy jego działalność literacką. Zwróciliśmy uwagę na najważniejszą dla Quenau kwestię nieskończonych możliwości języka oraz na fascynację językiem mówionym. Zanalizowaliśmy również Exercices de style definiując, że zadziwienie nad potencjałem języka i chęć włączenia się w zabawę językiem to efekt, jaki musi zostać osiągnięty przez czytelnika i który musi zostać zachowany w tłumaczeniu.W pierwszej części przedstawiliśmy również trzy teorie przekładoznawcze które mogą być przydatne w trakcie tłumaczenia książek takich jak Exercices de style. Przy problematycznych tłumaczeniach Jean Dalbernet i Jean-Paul Vinay proponują bowiem aż siedem rozwiązań, tzw. procédés, które może zastosować tłumacz aby poradzić sobie z tym, co uchodzi za nieprzetłumaczalne. Teorie ekwiwalencji Eugene Nidy również okazują się w takim przypadku niezwykle pomocne. Dość ekstremalne podejście do tłumaczenia proponuje z kolei rosyjski językoznawca Efim Etkind, jak się jednak okaże, czasami jego przekład-imitacja jest jedynym słusznym rozwiązaniem.Część druga niniejszej pracy jest poświęcona analizie wybranych ćwiczeń. W pierwszym rozdziale skupiliśmy się na ćwiczeniach z tzw. grupy językowej, czyli tych, które reprezentują różne rodzaje języka. Przyjrzeliśmy się Anglicanismes i Poor ley Zangely bazujących na zabawie z językiem angielskim, Italanismes, w którym wykorzystany został potencjał języka włoskiego, oraz Macaronique, w którym przeplatają się ze sobą dwa języki – francuski i łacina. Okazało się, ze przetłumaczenie tych tekstów było dla Gondowicza niezwykle trudne. Polski tłumacz popełnił niestety kilka bardzo istotnych błędów i jego przekłady nie spotkały się z naszą aprobatą. Jednak aby nie poprzestawać jedynie na krytyce, przedstawiliśmy własne propozycje tłumaczeń, każdorazowo argumentując nasze wybory.W drugim rozdziale nasza uwaga skupiła się na ćwiczeniach gramatycznych, takich jak Imparfait, Passé simple, Passé indéfini i Présent. Przetłumaczenie tych ćwiczeń jest, ze względu na nieprzystawalność kategorii gramatycznych w języku polskim i francuskim, wręcz niemożliwe. Poddaliśmy zatem krytyce rozwiązania na jakie zdecydował się Jan Gondowicz i doszliśmy do wniosku, że choć są to rozwiązania dość ekstremalne, to jednak w tych przypadkach całkowicie usprawiedliwione.W obydwu rozdziałach, przy każdej analizie, przyglądaliśmy się również tłumaczeniom na język angielski dokonanym przez Barbarę Wright i porównywaliśmy metody angielskiej tłumaczki z metodami zastosowanymi przez Gondowicza. Wywnioskowaliśmy, że w pracy nad przekładem tekstów uważanych za nieprzetłumaczalne ważna jest przede wszystkim dogłębna analiza oryginału. Należy stworzyć sobie listę priorytetów i elementów, które koniecznie muszą w tłumaczeniu zostać zachowane. Dopiero wówczas dostrzegamy na czym tak na prawdę musimy się skupić, a co możemy pominąć i decydujemy się na odpowiednią strategię. I nawet, jeśli strategia ta zakłada znaczne odejście od tekstu oryginału, dopóki realizuje założone przez autora cele, wciąż pozostaje tłumaczeniem.
