Ikonografia oprawców Chrystusa w malarstwie tablicowym Małopolski w XV i na początku XVI wieku

The theme of this work are tormentors (understood as the anonymous collectivity of people who contributed to the suffering and death of Christ) presented in gothic panel painting of Lesser Poland. The New Testament Gospels, which are the direct source for the images of Passion, share torturers to Jews and pagans (Pilate’s servant). Later texts do not take a clear division, what is more, most of the guilt for the death of Christ attribute to the Jews, accusing them of activity not included in the Gospels. Artists, with one exception, don’t emphasize the Jewish nationality, both by physiognomic traits and clothes. Until the sixties of the fifteenth century tormentors appearance doesn’t differ from the appearance of other characters shown on images. Subsequently they are equipped with the emotions that are increasingly visible on their faces. At the end of the fifteenth century, on only two polyptychs occurs deliberate distortion of the physiognomy of murderers in order to debasement these characters. But neither their clothes nor weapons are the product of fantasy. The vast majority of forms of garments and armor shown in the images was used during that period, the rest are archaic and oriental elements, only a few have not been identified. Lack of deliberate distortion of clothing and weapons allows reject the thesis of the so-called mocking charakter of those images.

Tematem pracy są oprawcy rozumiani jako anonimowa zbiorowość ludzi, którzy przyczynili się do cierpienia i śmierci Chrystusa, przedstawieni w gotyckich cyklach pasyjnych z Małopolski. Ewangelie Nowego Testamentu, które są bezpośrednim źródłem dla przedstawień pasyjnych dzielą siepaczy na Żydów i pogan (sługi Piłata). Późniejsze teksty jednak tak wyraźnego podziału nie uwzględniają, co więcej, większą część winy za śmierć Chrystusa przypisują Żydom, oskarżając ich o działanie nie uwzględnione w ewangeliach. Artyści, poza jednym wyjątkiem, nie podkreślają przynależności do narodu żydowskiego, ani za pomocą cech fizjonomicznych, ani też ubiorem. Do lat sześćdziesiątych XV wieku wygląd siepaczy nie odbiega od wyglądu innych postaci przedstawionych na obrazach. Z czasem zostają wyposażeni w emocje, które coraz silniej widoczne są na ich twarzach. Pod koniec wieku XV jedynie na dwóch poliptykach można odnotować świadome zniekształcenie fizjonomii oprawców w celu zdeprecjonowania tych postaci. Ani razu jednak nie zostaje zniekształcony ich ubiór, nie pojawiają się też żadne fantazyjne formy uzbrojenia. Zdecydowana większość form ubioru i zbroi przedstawiona na obrazach była używana w omawianym okresie, reszta to elementy archaiczne lub orientalne, jedynie kilka nie zostało rozpoznanych. Brak celowych zniekształceń ubioru i uzbrojenia pozwala odrzucić tezę o tzw. szyderczym charakterze tych przedstawień.