Tworzenie bibliotek jako działalność wspierająca wychowanie ku niepodległej Rzeczypospolitej

W XVIII-XIX wieku w całej Europie rozpowszechniło się kolekcjonerstwo, a w jego ramach bibliofilstwo. Pod koniec XVIII wieku, gdy obywatele rozgrabionej przez zaborców Rzeczypospolitej zaczęli dążyć do odzyskania niepodległości - chęć ocalenia dorobku kultury polskiej była celem działalności wielu patriotów. Tworzyli oni kolekcje, które stawały się skarbnicami kultury polskiej, służyły ratowaniu przed rozproszeniem lub zniszczeniem oraz opracowaniu polskiej literatury, dokumentów, listów, pamiętników, dorobku naukowego, a także dawały początek inicjatywom zmierzającym do edukacji całego narodu polskiego i walki z wynarodowieniem. W ciągu całego XIX stulecia aż do I wojny światowej tworzenie bibliotek jako instytucji dostępnych nie tylko dla badaczy, ale i przedstawicieli wszystkich stanów było procesem, w którym jak w zwierciadle odbijają się przemiany społeczne, zachodzące na ziemiach polskich: początkowo założycielami bibliotek naukowych o profilu głównie humanistycznym były arystokracja i ziemiaństwo, zaś od połowy stulecia coraz częściej przedstawiciele wolnych zawodów: adwokaci, politycy, księża, nauczyciele, ludzie kultury i sztuki.

In the eighteenth and nineteenth centuries collectibles and collecting spread within Europe, and bibliophilia was quite common. At the end of the eighteenth century, and following the plundering of the Republic by foreign invaders, citizens began to strive for independence and many patriots worked to save the achievements of Polish culture. They created collections that became the treasuries of Polish culture. The collections were aimed at saving valuable items before their dispersal or destruction, including Polish literature e.g. documents, letters, diaries, and any records of scientific achievements. The collections also gave rise to numerous initiatives aimed at educating the Polish nation and fighting against national destruction. Throughout the nineteenth century until the First World War, libraries were created as institutions that were available not only to researchers, but gradually also to representatives of all social classes. It was a process that reflected, as in a mirror, the wider social changes taking place in Polish lands. Initially the founders of scientific libraries with a focus on the humanities came from the aristocracy and gentry, but from the mid-century, their ranks were joined by an increasing number of collectors from other professions, such as lawyers, politics, priests, teachers, and people of culture and art.