Stosunki między Państwem a Kościołem w latach 1998-2005 w świetle postanowień konkordatu z 28 lipca 1993 roku

The work concerns the relationship between the Polish Republic and the Roman Catholic Church in the years 1998 - 2005. It discusses the key pieces of legislation related to this issue with particular reference to the Concordat of 1993.It also refers to the manner in which these standards have been implemented. Furthermore, it describes a process of public debate accompanying the normalization of relations with the Vatican and evaluate its merits. Finally, characterizes and evaluates the existing model of the relationship between the State and the Church.

Celem pracy jest omówienie genezy, kształtu oraz realizacji norm stanowiących podstawę przyjętego w Polsce modelu relacji między państwem a Kościołem. Cezurę czasową wyznaczają lata 1998 – 2005. Pierwsza z dat wiąże się z ratyfikacją podpisanego 28 lipca 1993 roku konkordatu, kończącego proces formowania się instytucjonalnych ram wyznaczających płaszczyznę stosunków między państwem a Kościołem. Drugą jest rok śmierci papieża Jana Pawła II, który nie tylko w sposób pośredni wpływał na przyjmowanie określonych rozwiązań prawnych, ale także w znacznym stopniu determinował ich stosowanie. Wraz z jego śmiercią skończył się etap naturalnej ochrony struktur katolickich w Polsce. Kościół pozbawiony silnego oparcia znalazł się w zupełnie nowej sytuacji, zarówno pod względem instytucjonalnym jak i społecznym. Praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy poświęcony kształtowaniu się stanowiska Polski wobec relacji z Kościołem katolickim ma na celu omówienie czynników społecznych i politycznych, które wpłynęły na przyjęcie rozwiązań prawnych determinujących stosunki między tymi podmiotami w latach 1998-2005. Autorka w kontekście najważniejszych wydarzeń politycznych początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku i ich postrzegania przez społeczeństwo omawia modele relacji między Państwem a Kościołem, wyjaśniając przyczyny adaptacji jednego z nich na grunt polski. Przytaczane wyniki analiz prowadzonych przez ośrodki badania opinii publicznej uzupełniane są danymi publikowanymi przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego by dokładniej odzwierciedlić ówczesne nastroje społeczne. W rozdziale drugim omówiono pozycję Kościoła katolickiego w Polsce w świetle norm konstytucyjnych oraz konkordatowych. Wyjaśniono znaczenie poszczególnych przepisów na tle sporów doktrynalnych, pojawiających się w procesie ich tworzenia. Autorka relacjonuje debatę towarzyszącą działaniom zmierzającym do unormowania pozycji wspólnot wyznaniowych w demokratycznym państwie oraz podejmuje się próby oceny przytaczanych w niej argumentów. Częściowo odnosi się także do problemów związanych z ratyfikacją konkordatu oraz do zarzutów jego niekonstytucyjności. W tym miejscu opisano również pozycję Kościoła katolickiego względem innych kościołów i związków wyznaniowych. Ukazano nie tylko wzajemne relacje wspólnot religijnych, ale także ich postulaty i oczekiwania zarówno wobec siebie jak i w stosunku do władzy publicznej. Rozdział trzeci koncentruje się na realizacji postanowień konstytucji i konkordatu w latach 1998 – 2005. Zasadniczo ogniskuje się wokół trzech kwestii takich jak działalność Kościoła w przestrzeni publicznej, odszkodowania i zwrot nieruchomości kościelnych oraz katolickie szkolnictwo wyższe i nauka religii w szkołach publicznych. Analiza materiałów źródłowych przeprowadzona przez autorkę, dowiodła iż właśnie te zagadnienia pojawiały się najczęściej w debacie publicznej związanej z funkcjonowaniem Kościoła katolickiego w Polsce, wypada więc uznać je za najważniejsze. Naturalnie w rozdziale pojawiają się także odniesienia do realizacji norm konkordatu nie związanych z wymienionymi zagadnieniami, mają one jednak charakter fragmentaryczny.Niemal zupełnie w pracy pominięto debaty dotyczące kwestii takich jak aborcja czy eutanazja. Autorka świadomie rezygnuje z ich omawiania zarówno z obawy przed nadmiernym rozrostem dysertacji jak również z chęci uniknięcia angażowania się w spory światopoglądowe, które z perspektywy przyjętej w pracy, mają charakter drugorzędny.