Dress of the middle class in miniatures from Balthazar Behem’s Codex, with regard to the newest tendencies in costume studies.

Celem pracy jest próba ukazania ubiorów mieszczaństwa krakowskiego w oparciu o miniatury w Kodeksie Baltazara Behema (ok. 1505). Skupiono się na zarysowaniu przemian jakim ulegają stroje schyłku średniowiecza w zetknięciu z nowym, renesansowym ideałem piękna oraz na uchwyceniu znaczenia iluminacji jako źródła do badań nad historią ubioru. Chociaż wiedza o strojach i tkaninach z przełomu XV i XVI wieku została w ostatnich latach znacznie pogłębiona, to w odniesieniu do Polski wciąż istnieją zagadnienia, które nie zostały jeszcze w pełni opracowane. W przypadku polskich ubiorów niewiele zabytków zachowało się do dzisiaj, co wyraźnie utrudnia badania historyczne. Najwięcej danych wciąż może nam dostarczyć, często niedoceniana, analiza przedstawień ikonograficznych. Ogromną wartość mają tu iluminacje, które - pomimo stosunkowo niewielkich rozmiarów - zawierają bogactwo wątków kostiumologicznych. W okresie wzrostu popularności książek drukowanych, ilustrowanych rycinami, iluminacje w książce rękopiśmiennej, postrzeganej jako przedmiot luksusowy, prezentują wyjątkowo wysoką klasę artystyczną i ukazują zróżnicowany obraz mody wszystkich warstw społecznych.Omówienie miniatur w Kodeksie Behema w kontekście przedstawionych na nich strojów, stanowi przyczynek do podjęcia szerszych badań kostiumologicznych w oparciu o metody wypracowane przez M. Scott i A. van Buren, które przyjęły malarstwo książkowe za główne źródło do historii ubioru. Niezwykła tematyka przedstawień, skupiających się na ukazaniu codziennego życia, sprawia, że miniatury w Kodeksie Behema stanowią jeden z najwcześniejszych przykładów wpisywania przedstawicieli klasy średniej w ich przestrzeń rzeczywistą - miasto. Stroje dostosowane są do treści przedstawień – dostrzec można niejako przekrój przez różne rodzaje ubiorów – od codziennych i roboczych kaftanów, aż po zbytkowne szuby, noszone przez klientów warsztatów.Analiza kostiumologiczna Kodeksu Behema przynosi odpowiedzi na temat mody mieszczańskiej u progu XVI wieku, a jednocześnie stawia nowe pytania i wyznacza perspektywy dalszych badań (związki ubioru polskiego końca XV wieku z wzorami wschodnimi, rozwinięcie znaczenia „haftu literowego”, ujednolicenie terminologii strojów wieków XV-XVI).

The main purpose of this thesis is an attempt to depict the middle class dress in Cracow basing upon Balthazar Behem's Codex (ca. 1505). The thesis focuses on describing changes occurring in the late Medieval dress, influenced by the newly arising Renaissance canon of beauty; and on highlighting the value of illuminations as the main resource in the research on dress history. Although the knowledge of garments and textiles of 15th and 16th century has been considerably broadened in past years, in case of Poland there still exist issues which had not been fully researched. As there are few sufficiently well-preserved garments, said research proves difficult, almost impossible. Art pieces remain thus the greatest source of information - the most valuable thereof being illuminations. During the period in which print was gaining popularity, hand-illustrated codices were perceived as luxury goods, showing great artistry and depicting the diversity of fashion in all social strata.The analysis of miniatures in Balthazar Behem’s Codex with garments as the main point of focus may become the starting point of a broader research on dress history, conducted by applying methods introduced by M. Scott and A. van Buren who treated illuminations as the main source for their studies. The unusual subject of illustrations - which focus on ordinary life - makes the miniatures of Behem’s Codex one of the earliest examples of introducing the members of middle class into their authentic living space, the city. Garments are chosen in accordance with the theme of particular scenes. One is able to browse through the entire spectrum of garments - from casual and working clothes to luxurious schaubes worn by clients of workshops.The analysis of garments depicted in Behem’s Codex brings answers to questions regarding middle-class clothing at the beginning of 16th century; at the same time, it raises new questions and provides ground for further research (the connections between Polish garments and Eastern designs, the meaning behind the so-called ‘letter embroidery’), as well as highlights the demand for unified terminology of 15th and 16th century dress.