Przedstawienie udziału Polaków w zagładzie Żydów na łamach prasy polskiej 1945-1948

W niniejszej pracy autor poszukuje obrazu Polaka, który brał udział w Zagładzie Żydów podczas II wojny światowej, przedstawionego w powojennej prasie okresu 1945-1948.Wraz z publikacją książki Jana Tomasza Grosa „Sąsiedzi”, która dotyczyła mordu dokonanego przez Polaków na jedwabieńskich Żydach, pojawiły się dyskusje i polemiki na temat ciemnej karty historii Polski. Do tego czasu ta problematyka, była praktycznie nieobecna na forum naukowym i publicznym w Polsce.Praca składa się z czterech rozdziałów i łączy w sobie trzy trudne okresy w historii Polski. Analizując postawy Polaków podczas II wojny światowej względem ludności żydowskiej, należało sięgnąć do źródeł wzajemnego antagonizmu w dwudziestoleciu międzywojennym. II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym, którego częścią była duża mniejszość żydowska. Relacje polsko-żydowskie często były negatywnie nacechowane. W tym czasie dużą rolę odgrywały stereotypy, które potęgowały często antysemityzm części społeczeństwa polskiego. II wojna światowa spowodowała Zagładę milionów Żydów. Był to też bardzo ciężki okres dla ludności polskiej. Okupacja hitlerowska była czasem, w którym część Polaków podjęła próbę ratowania Żydów, a niektórzy okazali się „pomocnikami” nazistów w ich planie całkowitej zagłady ludności żydowskiej. Dzięki badaniom naukowców z Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, można poznać dotychczas rzadko przedstawianą ciemną rzeczywistość tego okresu – udziału obywateli polskich w grabieniu mienia żydowskiego, „polowaniu” i mordowaniu Żydów, którzy szukali ratunku wśród ludności polskiej. Przedstawione w pracy przykłady powyższych zbrodniczych czynów mają służyć zobrazowaniu problematyki i poniekąd lepszym zrozumieniu powojennych artykułów dotyczących zbrodni.Zebrany materiał źródłowy pochodził z prasy powojennej, kiedy państwo polskie przechodziło w ręce sowieckie i naradzał się system komunistyczny. Artykuły prasowe dotyczące problematyki udziału w Zagładzie okazały się krótkimi i zwięzłymi informacjami, przeważanie były to sprawozdania z powojennych procesów sądowych, w których oskarżano „zdrajców narodu” na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 roku. Wymienione w artykułach ofiary żydowskie często były bezimienne i anonimowe. W centrum uwagi znaleźli się antybohaterowie tamtych czasów, „złoczyńcy” i „przestępcy”, przede wszystkim „wrogowie” komunizmu, których trzeba było zepchnąć na margines społeczny. Polak, który dopuścił się zbrodni często nazywany był „kolaborantem”, „Volksdeutschem”, „gorliwym niemcem” (z małej litery), pozbawiony był polskości. Często podkreślano również wpisanie się danego oskarżonego na niemiecką listę narodowościową. Łatwo można zauważyć, że nie chodziło o ukaranie prawdziwych katów czasu okupacji, a wrogów systemu. Przy czym brak było jakiegokolwiek zastanowienia się nad ogromem tragedii Żydów podczas wojny. Praca jest wstępem i propozycją do dalszych badań nad udziałem Polaków w Zagładzie Żydów na podstawie polskiej prasy okresu powojennego.

In this dissertation the author looks for the image of a Pole (who took part in the extermination of Jews during World War II) which was presented in the post-war press between 1945-1948.After John Thomas Gross’s publication of the book entitled Sąsiedzi (the English translation – Neighbours), which concerned the murder of Polish Jedwabne Jews, there had been discussions and polemics about the dark side of the Polish history. Since then this issue was almost absent in the scientific and public forum in Poland.The thesis consists of four chapters and concerns three difficult periods in the Polish history. Analyzing the attitudes of Poles during World War II towards the Jewish population the author had to refer to the sources of mutual antagonism in the interwar period. The Second Republic of Poland was a multinational state, a part of which consisted of a large Jewish minority. Polish-Jewish relations have often been negatively marked. At that time, the very important role played stereotypes that often intensified anti-Semitism in the Polish society. The World War II led to the Holocaust of millions of Jews. It was also a very difficult time for the Poles. In the Nazi occupation period some Poles attempted to rescue Jews, and some turned out to be “helpers” for the Nazis in their plan of the total Jews extermination. Thanks to the scientists’ research from the Polish Center for Holocaust Research and the Institute of Philosophy of the Polish Academy of Sciences in Warsaw, there is a possibility to see the dark reality of this period – the share of Polish citizens in the pillaging of Jewish property, "hunting" and the murder of Jews who sought the refuge among Polish inhabitants. The examples of these criminal acts are intended to highlight the current issues and also for better understanding of war crimes which were described in newspaper articles.In the M.A. research the author collected materials that come from the post-war press, when the state passed into the hands of Polish and Soviet communist system. The analyzed press articles included short and concise information of post-war trials reports in which people were accused on the basis of PKWN Decree of 31 August 1944. Besides Jewish victims there were often nameless and anonymous ones who turned out to be Poles. In the center of attention there were antiheroes of that time, “villains” and “criminals”, especially “enemies” of the Communism – who should have been pushed to the dregs of society. A Pole who committed the crime was often called a “collaborator”, a “Volksdeutsch”, a “zealous German”, and he or she was deprived of the Polish culture. It was often emphasized that this kind of a man was included in the German nationality list. It is easy to notice that it was not about punishing the real perpetrators during the occupation, but the enemies of the system. At the same time there was not any reflection on the enormity of the Jews tragedy during the war. This work is an introduction and a suggestion for further research on the participation of Poles in the Holocaust of the Jews on the basis of post-war Polish press.