Spa ritual. On rituality in the beauty and relaxation industry

Rytuał, jako jedno z pojęć centralnych antropologii kulturowej, jest kategorią etic – nadaną danym zjawiskom przez badaczy. We współczesnym, zachodnim, pozornie zlaicyzowanym świecie pojawiają się czynności, które są nazywane „rytuałami” i postrzegane jako rytuały przez ich uczestników, co czyni z rytuału kategorię emic. Do takich przypadków "emicznego" stosowania pojęcia rytuału współcześnie należą tzw. „rytuały spa". Celem niniejszej pracy jest zbadanie zjawiska rytualności w spa z obu perspektyw – emic i etic. Praca podzielona jest na trzy części, z których pierwsza poświęcona jest przybliżeniu koncepcji spa poprzez prześledzenie historii instytucji spa, a także przez scharakteryzowanie współczesnej celowości spa w kontekście społeczeństwa ponowoczesnego. Wychodząc z ponowoczesnych teorii ciała (przede wszystkim Zygmunta Baumana) druga część pracy objaśnia czym jest rytuał spa z punktu widzenia branży spa &wellness – z perspektywy emic. Podążając sugerowanym przez branżę spa & wellness tropem emicznej rytualności w spa trzecia część pracy opisuje rytualność wizyty w spa z perspektywy etic. Omówione zostają cechy wizyty w spa wskazujące na jej podobieństwo do rytuału (według zaproponowanych przez Catherine Bell cech czynności rytuałopodobnych: formalizm, tradycjonalizm, niezmienność, panowanie reguł, symbolika sakralna, charakter performance'u). Dalej pobyt w spa poddana zostaje analizie w kategoriach van Geneppowskiego trójpodziału rytuałów przejścia – ze szczególnym uwzględnieniem fazy liminalnej i koncepcji communitas Victora Turnera. Po uzupełniających rozważaniach na temat eticznej rytualności zabiegów spa okazuje się, że branża spa & wellness rzeczywiście stwarza możliwość zaistnienia sytuacji rytualnej.W zakończeniu podsumowane zostają dwa punkty widzenia rytuału w spa – perspektywa etic antropologa obserwującego oraz emic uczestnika rytuału spa. Podjęta zostaje próba odpowiedzi na pytanie, czemu rytualność w spa ma służyć. Praca oparta jest przede wszystkim na jakościowych badaniach treści tekstów tworzonych przez samą branżę spa (reklam, menu zabiegowych, podręczników dla terapeutów i recepcjonistów spa, czasopism branżowych).

Ritual, being one of the central points of anthropological concern, is an etic category – imposed upon certain actions by the anthropologist himself. However in today's western, seemingly secularized world we can come across actions, that are called "rituals" and are seen as rituals by their participants, making them emic categories. An example of such an emic perception of ritual may be "spa rituals". The aim of this thesis is the examination of rituality in the spa from both perspectives – emic and etic.The thesis is divided into three parts, of which the first is dedicated to the concept of spa in general – the purpose and popularity of spa throughout history up to the present, postmodern day. The second part of this thesis describes the various – chaotic and sometimes contradicting – ways in which spa ritual is seen by the spa industry itself (in an emic perspective). The research of rituality in the spa is continued in the third part, which describes different ways in which spa visits in general (and not just treatments called "spa rituals") are in fact (in an etic perspective) ritualized. According to Catherine Bell these are: formalism, traditionalism, invariance, rule governance, sacral symbolism, performance. The theoretical framework for this thesis also involves Arnold van Gennep's rites of passage scheme, along with his concept of liminality extended by Victor Turner's notion of communitas. The thesis provides an anthropological insight into the world of spa. The spa is seen as an institution promising their guests utter relaxation and beauty. The contrast between this world of sensuous pleasure and the everyday world of stress reflects Zygmunt Bauman's theory on the postmodern body. In this context an attempt is made to indicate the role and function of ritual in the spa today.