This M.A. dissertation is dedicated to models of liability of the collective entities, diverse aspects of this kind of liability, not only in domestic perspective, but also in the international one. The scientific hypothesis is the statement on differentiation of models of this liability and the weakness of Polish model arising on this background, which requires urging legislative reforms in order to execute the effective model of liability of the collective entities in Poland. The first chapter is devoted to presentation of the historical evolution of terms “collective entity” , “liability of the collective entities”. The development of these terms has been presented on the area of history throughout epochs, to commence with ancient Rome, to terminate with the 20th Century. The historical part analyzes fundamental transformations, which indicated terms has been subjected to, coming from legal persons of the corporate, as also funding type and civil liability in the ancient and medieval times, through distinction of assets and legal existence of the collective entities from their members or founders in Common Era, till the formation of need of introduction the legal frames of the liability of the collective entity in the legislative practice of the states of Europe of 19th Century, finally till animated doctrinal discussion in 20th Century, which claimed to establish legal basics of criminal responsibility of the collective entities. The second chapter has been dedicated to the models of liability of the collective entities in other countries. As criterion of division, the model enforced in other countries has been used, not the countries and models enforced there. Firstly, the analysis includes states that refuse to establish criminal model of liability and propose replacement with another models of responsibility e.g. administrative, responsibility anchored in petty crimes law or responsibility based on the means of criminal reaction, separated from the guilty-clause. Secondly, thorough analysis has been performed over those models of liability of the collective entities, which assume criminal character of this responsibility. The author has concentrated on aspects of codification of liability and certain opportunism of legislative authorities of several states, which treat in a restrained way the idea of including this question into the legislation of criminal law. Moreover, the justification of the need of punishment of the collective entities from the perspective of criminal politics has been discussed, particularly potential illegalness, which may be committed by the power of entity’s impressive executive potential and complicated structure of organization. The next sub-chapter presents the catalog of models of the collective entities according to commonly accepted division, also in respect to the question of guilt and inconsistency between the principles of model of criminal responsibility and the basic principles of criminal law. Furthermore, the question of liability of the collective entities in the conceptions born in common law states has been analyzed. The third chapter focuses on the analysis of the Polish model of liability of collective entities. The formation and development of the idea of liability of the collective entities in Poland have been mentioned. Following, the subjective scope of ruling and the objective scope of ruling as the essential content of each legal act have been discussed. Next, the question of legal reaction towards prohibited act of collective entity has been subjected to analysis henceforth the system of punishments and repressive means has been thoroughly examined. The third chapter has been closed with the elaboration on the procedural aspects of liability. In summary of the present dissertation, the ideas coming from the EU law have been commented, as well as the guidelines of The Council of Europe in this extent and proposed legislative reforms of the Polish statute.
Praca poświęcona jest modelom odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, rozmaitym aspektom tej odpowiedzialności w ujęciu zarówno krajowym, jak i międzynarodowym. Zasadniczą hipotezę naukową stanowi twierdzenie o zróżnicowaniu modelu tej odpowiedzialności oraz wyłaniająca się na tym tle słabość modelu polskiego wraz z potrzebą dokonania pilnych zmian legislacyjnych celem urzeczywistnienia skutecznego modelu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w Polsce. Pierwszy rozdział pracy poświęcony jest przedstawieniu historycznej ewolucji pojęć "podmiot zbiorowy" oraz "odpowiedzialność podmiotów zbiorowych". Rozwój tych pojęć został zaprezentowany na przestrzeni dziejów poprzez epoki, od starożytnego Rzymu począwszy, skończywszy na wieku XX. Część historyczna analizuje gruntowne przeobrażenia, jakim ulegały wspomniane pojęcia, od osób prawnych typu korporacyjnego i fundacyjnego oraz odpowiedzialności cywilnoprawnej w czasach starożytnych i średniowiecznych, poprzez wyodrębnienie masy majątkowej podmiotów zbiorowych i ich bytu prawnego od członków/założycieli tych podmiotów w epoce nowożytnej, aż po ukształtowanie się w praktyce legislacyjnej państw Europy XIX wieku potrzeby wprowadzenia ram odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w związku z negatywnymi aspektami jego działalności i wreszcie wskazana w ożywionej dyskusji doktrynalnej XX wieku potrzeba ustanowienia prawnych podstaw odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Drugi rozdział poświęcony został modelom odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w innych państwach. Za kryterium podziału przyjęty został model obowiązujący w poszczególnych państwach, nie zaś państwa i omawiane w nich modele. Najpierw omówiono państwa odrzucające stricte karną odpowiedzialność podmiotów zbiorowych i proponujące zastąpienie jej odmiennymi modelami odpowiedzialności np. odpowiedzialnością administracyjną, odpowiedzialnością zakotwiczoną w prawie wykroczeń oraz odpowiedzialnością opartą na środkach karnych w oderwaniu od zasady winy. Następnie, starannej analizie zostały poddane modele odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, które zakładają karnoprawny charakter tej odpowiedzialności. W tym miejscu autor skupił się na aspektach kodyfikacyjnych odpowiedzialności oraz pewnym oportunizmie ustawodawców różnych państw, którzy powściągliwie traktują ideę włączenia tej problematyki w obręb legislacji prawa karnego. Dalej omówiono uzasadnienie potrzeby karania podmiotów zbiorowych w ujęciu polityki kryminalnej, szczególnie w związku z potencjalnym bezprawiem, jakiego dopuścić się może podmiot zbiorowy o sporych możliwościach sprawczych i zawiłej strukturze organizacyjnej. Kolejny podrozdział obejmuje przegląd modeli odpowiedzialności podmiotów zbiorowych według powszechnie przyjmowanego podziału, z uwzględnieniem wątku winy oraz niespójności założeń modelu odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych z podstawowymi założeniami prawa karnego. Dalej dotknięto kwestii odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w koncepcjach zrodzonych na gruncie systemu prawnego kręgu common law. Trzeci rozdział obejmuje analizę polskiego modelu odpowiedzialności zbiorowych, w kilku miejscach z uwagami de lege ferenda. Wspomniane zostały narodziny i rozwój idei odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w Polsce. Następnie obszernie omówiono zakres podmiotowy i przedmiotowy obowiązywania ustawy, jako essentialia negotii aktu prawnego. W dalszej kolejności analizie poddana została problematyka reakcji prawnej na czyn zabroniony podmiotu zbiorowego, w tym miejscu wnikliwie przyjrzano się systemowi kar i środków karnych na gruncie obowiązującej ustawy. Rozdział trzeci zamyka opracowanie zagadnień procesowych odpowiedzialności według polskiej ustawy. W ramach podsumowania skomentowano pomysły płynące z prawa UE w kontekście odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny karalne oraz zalecenia Rady Europy w tym zakresie. Wreszcie zaproponowano zmiany na poziomie kodyfikacyjnym w Polsce oraz nakreślono perspektywę rozwoju tej instytucj
