Trybunał Konstytucyjny w Polsce. Geneza i funkcjonowanie w latach 1982 - 1997

The aim of the paper is to show the historical conditions of the Constitutional Court appointment in Poland in 1982, and the presentation of the above institutions against the evolution of the political system in Poland to 1997 - the final timing of paper associated with the entry into force of the new Law on the Constitutional Court and the new Constitution of 2 April 1997 (which are outside the scope of the consideration).This paper first discusses the postulate for the creation control of constitutional law in Poland to the communist period. Then described the formal establishment of a body controlling compliance laws with the Constitution by virtue of the amendment in March 1982 and the specification of competence and the compromise nature of the Constitutional Court in the Act of 29 April 1985. The paper also includes presentation of the first judge of the Constitutional Tribunal, the description of the characteristics and competence of the Tribunal - where my attention to the common interpretation of laws and problem of legally binding verdict, which was one of the effects of the listed regulations and limitations of the initial conditions of political system It was an important issue, because it resulted that the "last word" on the conformity of laws with the Constitution belonged to the Parliament. However, despite the reigning political system (the concept of the principle of absolute sovereignty of parliament) and the absence of the judicial constitutional tradition Constitutional Court thanks to its jurisdiction and an independent, professional judges has established itself as the guarantor of respect for the Constitution.The paper is devoted also the describing changes statutory provisions after 1989, which contributed to the Constitutional Court and the attempts to reform authority of the judicial constitutional in the years 1989 to 1994 brought the project proposals for constitutional change in the preparation of the new constitution. However, in the nineties able to reject decisions of the Court was not appealing to Parliament to be able to forsake it because the then governing groups have not made significant changes.In particular, the Court has started an important role to play since 1989, which was related to political transformation initiated and the December amendment to the Constitution, and next the introduction of the principle of separation of powers. Jurisprudence TK was an important contribution to the progress of democracy in the country and has played an important role in shaping the importance of basic principles of government. The rule of law clause in this paper period was one of the most frequently invoked models control of constitutional rights by the Court. Therefore, the paper I paid attention the fundamental principles of democratic rule of law and social justice. This clause was the basis for the Court in the reconstruction of the principles of fundamental significance that in this period were not reflected in the literal text of the Constitution.With the ability to decode the hidden content of the term "democratic rule of law", the Court had a tool that enabled him to form a real impact on the state. And also a an independent authority of other institutions and resistant of political pressures. This study confirms that the Constitutional Court, despite initial doubts and limitations become an institution, which has established itself permanently in Poland at the same time gaining high social authority.

Celem pracy jest ukazanie historycznych uwarunkowań powołania Trybunału Konstytucyjnego w Polsce w 1982 r., a także przedstawienie powyższej instytucji na tle ewolucji ustroju w Polsce do 1997 r. - końcowe ramy czasowe pracy wiążą się z chwilą wejścia w życie nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz nowej Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. (które pozostają poza zakresem rozważań). W pracy omówione zostały pierwsze postulaty dotyczące powstania kontroli konstytucyjności prawa w Polsce do okresu PRL. Następnie opisane zostało formalne powołanie organu kontrolującego zgodność ustaw z prawem na mocy noweli marcowej w 1982 r. oraz uszczegółowienie kompetencji i kompromisowego charakteru Trybunału Konstytucyjnego w ustawie z 29 kwietnia 1985 r. Praca zawiera ponadto przedstawienie pierwszego składu sędziowskiego TK, opis cech i kompetencji Trybunału – gdzie szczególną uwagę zwróciłam na powszechną wykładnię ustaw oraz problem mocy wiążącej orzeczeń, który był jednym z efektów przytoczonych regulacji i początkowych ograniczeń związanych z warunkami ustrojowymi. Była to istotna kwestia, gdyż wynikało z niej, iż „ostatnie słowo” dotyczące zgodności ustaw z konstytucją należało do Sejmu. Jednak pomimo panującego wówczas ustroju państwowego (koncepcji zasady bezwzględnego zwierzchnictwa parlamentu) oraz braku tradycji sądownictwa konstytucyjnego Trybunał dzięki swemu orzecznictwu oraz niezawisłym, profesjonalnym sędziom zyskał opinię gwaranta poszanowania zasad konstytucji. Praca poświęcona jest ponadto na opisaniu zmian regulacji ustawowych po 1989 r., które wpłynęły na Trybunał Konstytucyjny oraz próby reformowania organu sądownictwa konstytucyjnego w latach 1989 – 1994 przez wnoszone propozycje projektów zmian konstytucyjnych w ramach prac nad nową konstytucją. Jednakże w latach dziewięćdziesiątych możliwość odrzucania orzeczeń Trybunału była zbyt atrakcyjna dla parlamentu aby mógł się jej wyrzec dlatego ówczesne ekipy rządzące nie dokonały istotnych zmian. Szczególnie ważną rolę Trybunał zaczął odgrywać od 1989 r. co wiązało się z zapoczątkowaną transformacją ustrojową i grudniową nowelizacją Konstytucji, a następnie zasadą wprowadzenia podziału władz. Orzecznictwo TK stanowiło istotny wkład w proces postępującej demokratyzacji kraju i odgrywało ważną rolę w kształtowaniu znaczenia podstawowych zasad ustrojowych. Klauzula państwa prawnego w omawianym w pracy okresie stanowiła jeden z częściej przywoływanych wzorców kontroli konstytucyjności prawa przez Trybunał. Dlatego też w pracy zwróciłam uwagę na fundamentalne zasady demokratycznego państwa prawnego oraz sprawiedliwości społecznej. Klauzula ta była podstawą dla Trybunału w kwestii rekonstrukcji zasad o fundamentalnym znaczeniu, które w omawianym okresie nie znajdowały literalnego odzwierciedlenia w tekście ustawy zasadniczej. Mając możliwość dekodowania treści kryjących się za pojęciem „demokratyczne państwo prawne”, Trybunał dysponował narzędziem, które umożliwiało mu realny wpływ na kształt państwa. A ponadto był organem niezależnym od innych instytucji oraz odpornym na presje polityczne. Niniejsza praca potwierdza, iż Trybunał Konstytucyjny pomimo początkowych wątpliwości i ograniczeń stał się instytucją, która na trwale zagościła w Polsce zyskując przy tym wysoki społeczny autorytet.