Mikołaj Leskow w opowiadaniu "Napiętnowany anioł" porusza problematykę duchowości staroobrzędowców. Jego stosunek do niej wydaje się być krytyczny, podobny do stanowiska rosyjskiej cerkwi prawosławnej. Jednak po głębszej analizie treści opowiadania, można dojść do wniosku, że wynika on z innych przesłanek myślowych i refleksji jego autora. Przedmiotem niniejszej pracy jest koncepcja duchowości staroobrzędowców w opowiadaniu Mikołaja Leskowa "Napiętnowany anioł"", a celem – analiza tej koncepcji i odsłonięcie przyjętych przez niego kryteriów autentyczności określających duchowość jako rosyjską i prawosławną, wreszcie skonfrontowanie obydwu przedstawionych w opowiadaniu wzorców duchowości.Tytułowy "Napiętnowany anio"ł to cudowna ikona, skonfiskowana przez carskich urzędników niewielkiej wspólnocie bezpopowców. Mikołaj Leskow opisując próbę odzyskania jej przez staroobrzędowców wskazuje na liczne przykłady zmian pierwotnie wyznawanych przez nich ideałów, utratę autentycznych wzorców duchowości oraz radykalizm i izolacjonizm całej społeczności. Przejawia się to w początkowym zamknięciu głównego bohatera opowiadania, Marka na dialog z ucieleśniającym autentycznie rosyjską i prawosławną duchowość starcem Pamwą. Mimo to, towarzyszący mu siostrzeniec powraca na łono cerkwi prawosławnej, a jego wuj podziwia świętość starca – zwiastuna przyszłego zjednoczenia. Znamienna jest także postać izografa Sebastiana, reprezentującego wierność prawdzie minionych wieków - starym obrzędom i kanonom ikonopisania. Wykonuje on kopię cudownej ikony, którą staroobrzędowcy starają się podmienić oryginał znajdujący się w pobliskim archijerejskim soborze. Przy podjętej przez nich próbie następuje jednak seria nieoczekiwanych zdarzeń, które interpretują jako cudowne, co przyczynia się do zjednoczenia całej wspólnoty z rosyjską cerkwią prawosławną.Opisywani w "Napiętnowanym aniele" staroobrzędowcy, wracając na łono cerkwi, wrócili tym samym do źródeł autentycznej duchowości, do duchowej jedności z Rusią. Bezpośrednią przyczyną aktu konwersji był rzekomy cud, który starowiercy interpretowali w typowy dla siebie symboliczny sposób, co podważa świadomość samego aktu. Później nawet, Marek wręcz podważa prawdziwość cudu, mimo to nie żałuje przyjęcia prawosławia. W tym właśnie momencie następuje w pełni świadomy powrót staroobrzędowców do autentycznie rosyjskiej i prawosławnej duchowości.W ten sposób Mikołaj Leskow wskazuje drogę powrotu do autentycznie prawosławnej i rosyjskiej duchowości, która według niego zachowała się jedynie w cerkwi prawosławnej w formie zgodnej z wzorcami duchowości przyjętymi na Ruś z Bizancjum. Tym samym, duchowość staroobrzędowców uważa on za wypaczenie owych pierwotnych wzorców. Staroobrzędowcy, chociaż początkowo je przyjęli, to jednak na skutek mylnego postrzegania, identyfikowania, porządkowania i rozumienia wartości dokonali zmiany ideału rosyjskiej, prawosławnej duchowości. Wartości wyższych - czyli samą istotę, esencję duchowości –nie postrzegali jako autonomicznych, tym samym nastąpiło ich zlanie z niższymi wartościami technicznymi, takimi jak rozmaite formy kultu i obrządku oraz dobra kultury, które w opowiadaniu reprezentuje tytułowa ikona anioła. Dodatkowo, u staroobrzędowców ważną rolę zaczęły odgrywać elementy duchowości ludowej, często posiadające zupełnie niechrześcijański charakter, wynikający wprost ze staroruskiego etnosu.W koncepcji Leskowa duchowość staroobrzędowców nie jest duchowością autentyczną i prawosławną, na skutek zlania wyższych niezależnych wartości duchowych i niższych, technicznych, jak rozmaite formy kultu, które w opowiadaniu Zapieczętowany anioł symbolizuje stosunek raskolników do ikony archanioła. Konfrontując wzorzec ich duchowości z autentycznym wzorcem duchowości prawosławnej i rosyjskiej, Leskow ukazuje znaczącą zmianę pojmowania jej pierwotnego ideału u starowierców. Dopiero ponowne przyjęcie prawosławia jest dla staroobrzędowców powrotem do prawdziwie rosyjskiej i prawosławnej duchowości.
Nicholas Leskov in the story "Sealed Angel" raises issue of the Old Believers’s spirituality. His attitude towards it seems to be critical, similar to the position of the Russian Orthodox Church. However, after closer examination of the content of the story, it can be concluded that the results from the other conditions of thought and reflection of the author.The subject of this work is the concept of spirituality of the Old Believers in the story of Sealed Angel and the goal - an analysis of the concept and the unveiling of the criteria adopted by the authenticity of the defining spirituality as Russian and Orthodox, and finally confront the two models presented in the story of spirituality.The titled "Sealed Angel" is a wonderful icon, confiscated by the Tsarist officials. Nicholas Leskov is describing the attempt to recover it by the Old Believers. He identified numerous examples of changes they originally professed ideals, the loss of the authentic practice of spirituality and radicalism and isolationism of the whole community. This is reflected in the initial closing of the main character story, Mark and in Mark’s dialogue with embodying of a genuine Russian Orthodox spirituality (an Old Man Pamva). However, the accompanying nephew returns to the bosom of the Orthodox Church, and his uncle admires the sanctity of an Old Man - harbinger of future unification. Significant is also the person of Sebastian, representing faithfulness to the truth of past centuries - old rituals and canons. Sebastian makes a copy of the miraculous icon that the Old Believers are trying to replace the original located in the nearby archiepiscopal cathedra. The series of unexpected events which they intepretated as a miraculous contributes to the unity of the whole community of the Russian Orthodox Church.Portrayed in a "Sealed Angel" the Old Believers are returning to the bosom of the church, and returning the same to the sources of authentic spirituality, the spiritual unity of the Russia. The immediate cause of the alleged act of conversion was a miracle that the Old Believers interpreted in a typical symbolic manner, which undermines the very act of consciousness. Later Marek even undermine the authenticity of the miracle, it did not regret the adoption of Orthodoxy. At that moment, the following fully aware of the return to authentic Russian and Orthodox spirituality.In this way, Nicholas Leskov points the way back to authentic Russian Orthodox spirituality, which according to him has been preserved only in the Orthodox Church as compliant with the standards adopted spirituality from Byzantium. The spirituality of the Old Believers consider it a travesty that original patterns. The Old Believers, although initially accepted it, it is a result of erroneous perception, identify, organize and understand the ideals amended the Russian Orthodox spirituality. Values higher - that is the essence, the essence of spirituality-not perceived as autonomous, and thus was the confluence with lower specifications, such as various forms of worship and ritual and cultural objects, which in the story represents the title icon of an angel. In addition, at the Old Believers began to play an important role in the folk elements of spirituality, often with quite unchristian nature, arising directly from the Old Russian ethnos.In the Leskov’s concept of the spirituality of the Old Believers is not an authentic Orthodox spirituality. It is the result of fusion of independent spiritual values and lower, technical, and various forms of worship which in the story "Sealed Angel" symbolizes the relationship between Old Believers and an icon of archangel. Confronting the pattern of their spirituality with an authentic model of spirituality and the Russian Orthodox Church, Leskov shows a significant change in perception of its original ideals of Old Believers. Only rejoining the Old Believers are back for a truly Russian and Orthodox spirituality.
