Gnoza antyczna a gnoza polityczna Erica Voegelina

Praca dotyczy pojęcia gnozy, związanego zarówno z gnostyckimi systemami religijnymi późnego antyku, jak i koncepcją gnozy politycznej Erica Voegelina. Praca podzielona jest na trzy części. W pierwszej z nich opisana zostaje gnoza, związana z gnostycyzmem antycznym, czyli systemami religijnymi o silnie dualistycznym i antykosmicznym charakterze. Wywód poparty jest szerszą analizą systemów Marcjona, Walentyna oraz Maniego, jako najbardziej charakterystycznych przedstawicieli gnostycyzmu tamtego okresu. Zarysowane zostają także obszary krytyki ze strony Kościoła katolickiego oraz filozofii neoplatońskiej. Druga część pracy poświęcona jest rekonstrukcji pojęcia gnozy politycznej Erica Voegelina. Część ta poszerzona jest o opis poszczególnych systemów, w tym np. purytanizmu, comte'yzmu czy marksizmu, które w opinii austriackiego filozofa, oparte zostały na gnostyckim doświadczeniu. W trzeciej części pracy zaprezentowane zostaje porównanie gnozy antycznej oraz politycznej. Prócz przykładów podobieństw pomiędzy tymi systemami, zwrócona zostaje uwaga na zasadnicze różnice pomiędzy gnozą antyku a koncepcją Voegelina.

The present thesis concerns the concept of gnosis, related with both the gnostic religious systems of late antiquity and the concept of political gnosis by Eric Voegelin. The project is divided into three parts. The first part contains a description of gnosis, associated with ancient gnosticism, the religious systems of strongly dualistic and anti-cosmic character. The argument is supported by a greater analysis of the system of Marcion, Valentinus and Mani, as the most typical representatives of gnosticism of that period. Also outlined are the areas of criticism from the Catholic Church and the Neo-Platonic philosophy. The second part is devoted to the reconstruction of the concept of political gnosis by Eric Voegelin. This section is expanded by the description of different systems, including for example Puritanism, Comtism or Marxism, which in the opinion of the Austrian philosopher, are based on the gnostic experience. In the third part of the thesis a comparison of ancient and political gnosis is presented. In addition to the examples of the similarities between these systems, attention is paid to the fundamental differences between the ancient gnosis and the Voegelin's concept.