W swojej pracy chciałam podjąć temat historii rozwoju szczególnej gałęzi sądownictwa, jakim jest niewątpliwie sądownictwo administracyjne. Starałam się przedstawić czynniki mające wpływ na jego kształtowanie się na przestrzeni czasu oraz opisać problemy i trudności, które nierzadko stawały na drodze nowym rozwiązaniom. Celem pracy było również przyniesienie odpowiedzi na pytanie o potrzebę istnienia tak wyodrębnionej struktury sądów w Polsce.Analizę tą należało rozpocząć już od XIX wieku. Przez większą jego część państwo polskie oficjalnie nie widniało na mapach świata. Wspominając o tych czasach niezbędna była ocena oddziaływania obcych państw na stopniowo rozwijającą się sądową kontrolę administracji. Temu właśnie poświęcono rozdział pierwszy. Dzięki publikacji Wojciecha Witkowskiego, szczegółowo przedstawiającej ustrój i administrację Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, możliwe okazało się zapoznanie z działalnością pierwszych organów kontrolujących legalność decyzji administracyjnych. Przedstawione czytelnikowi zostały zakres właściwości, normy postępowania i organizacja wewnętrzna. Wspominając o literaturze należy tu z pewnością przytoczyć dzieło „Historia administracji i myśli administracyjnej wybór źródeł” pod redakcją Jerzego Malca, które stanowi skarbnicę norm prawnych z tamtego okresu. Liczne materiały pozwoliły na porównanie modelu francuskiego z rozwiązaniami przyjętymi w zaborze pruskim, rosyjskim czy austriackim. Prezentacja odmiennych systemów, działających wówczas w na ziemiach polskich, ukazywała przeciwności, z jakimi borykać musieli się ustawodawcy przy powstającym później sądownictwie administracyjnym w niepodległej Polsce. W kolejnym rozdziale dokonano szczegółowej prezentacji działalności Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Opisano genezę instytucji sądownictwa administracyjnego, która stanowiła filar nowego państwa polskiego, jako państwa prawa. Przy przedstawianiu organizacji, właściwości i postępowania przez Trybunałem uwzględnione zostały zmiany, dokonywane przez liczne nowelizacje ustawy. Następnie skupiono się na przepisach regulujących sądownictwo administracyjne na terenie byłego zaboru pruskiego, gdzie w przeciwieństwie do pozostałej części kraju, w dalszym ciągu funkcjonowała niższa instancja. Niezwykle pomocną literaturą w tym temacie okazała się książka Doroty Malec, w przejrzysty sposób ukazującą Najwyższy Trybunał Administracyjny.Rozdział trzeci poświęcono problematyce odtworzenia sądownictwa administracyjnego w Polsce powojennej. Omówiono stosunek ówczesnej władzy do wszelkich inicjatyw, podejmowanych przez przedstawicieli nauk prawa. Osobna część pozostawiona została prezentacji szczególnej i jedynej formy sądownictwa administracyjnego, funkcjonującej w tamtym czasie, mianowicie- okręgowych sądów ubezpieczeń społecznych. Opisano ich powstanie, podstawy prawne funkcjonowania i organizację w pierwszej oraz w drugiej instancji.Następny fragment pracy prezentuje utworzony w drugiej połowie XX wieku Naczelny Sąd Administracyjny, funkcjonujący po dziś dzień. Analizie poddano wiele aktów prawnych regulujących działalność NSA, wydanych w dość krótkim okresie czasu. W oparciu o ustawy ukazano poszerzającą się w miarę upływu czasu właściwość Sądu. Szczegółowo opisano także postępowanie przed sądem oraz jego wewnętrzną organizację.Ostatni fragment pracy opowiada o sądownictwie administracyjnym w XXI wieku. . Po pięciu latach od wejścia w życie konstytucji z 1997 r., sejm w celu wykonania postanowień odnoszących się do sądowej kontroli administracji publicznej, uchwalił trzy nowe ustawy. W 2004 roku weszła w życie ustawa Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz ustawa - Przepisy wprowadzające. Od tego czasu w Polsce obowiązuje nowa dwuinstancyjna struktura sądów administracyjnych.
The subject of this essay is a history of development of administrative courts, which is the particular branch of the judiciary. The aim of the essay is to present the factors affecting the formation over time and to describe the problems and difficulties that often become the way for new solutions. The purpose of this study was to also bring the answers to the question about the need for such separated structure of courts in Poland.This analysis should begin as early as from the nineteenth century. For the most period of time Poland was not officially on the maps of the world. Whilst mentioning these timesit was necessary to assess the impact of foreign countries to gradually growing judicialcontrol of the administration. The first chapter has been devoted to this particular issue. Thanks to the publication Wojciech Witkowski, which shows in details the political system and administration of the Duchy of Warsaw and Kingdom of Poland, familiarizing with the activities of first agencies monitoring the legality of administrative decisions turned out possible. The reader is presented with the scope of competences, standards of behaviour and internal organization.Mentioning the literature, it is necessary to quote the work "History of the administration andchoice of sources of administrative thinking" by Grzegorz Malec, which is a treasury oflegal standards of that time. Many sources have allowed the comparison of the French model with the solutions adopted in the Prussian Partition, Russian and Austrian.Presentation of the different systems, operating in the Polish lands that time, showed the adversities with which the legislators had to deal with in later formation of administrative judiciary in independent Poland.The next chapter is a detailed presentation of the activities of the Supreme Administration Court. It describes the genesis of administrative justice institutions, which was a new pillar of the Polish State, as a country of law. When describing the organization, competencies and action by the Tribunal there have been included the changes made by a number of amendments of the acts. It also describes the rules regulating the administrative courts in the former Prussian Partition, where, in contrast to the rest of the country, the lower instance was still functioning. Extremely helpful literature about this topic was a book of Dorota Malec, clearly showing the Supreme Administrative Court.The third chapter is devoted to issues in restoration of the judiciary administration in post-war Poland. It discusses the negative impacts of authority ruling that time on all initiatives of representatives of science of law. A separate part is devoted to presentation of the special and the only form of administrative justice, functioning at the time, namely social district security courts. It describes their creation, the legal basis for the functioning and organization of the first and in the second instance.The next part of the essay presents created in the second half of the twentieth century, the Supreme Administrative Court, in operation to this day. Many acts regulating the activities of the NSA have been analysed which were published in a relatively short period of time. Based on the law it has been shown widening over time the Court's jurisdiction. It also includes described in details court proceedings and its internal organization.The last piece tells the story of administrative jurisdiction in the twenty-first century. . The parliament implement the provisions relating to judicial review of public administration, passed three new laws. In 2004 came into force the Law on Administrative Courts, the Law on proceedings before administrative courts and the law - regulations implementing. Since then, Poland has a new structure of two-instance administrative courts.
