Między "Wielbłądem" K. Orłosia a "Dużym zwierzęciem" J. Stuhra. O adaptacji filmowej opowiadania.

Adaptacja jest próbą transkrypcji utworu z języka literatury na język filmu, jednak zawsze jest to przekład niepełny, ponieważ dziedziny te swój świat budują z tworzyw niewspółmiernych. Istnieje kilka teorii adaptacji. Alicja Helman, Maryla Hopfinger i Edward Pieścikowski to jedni z wielu polskich badaczy tego zagadnienia. Maryla Hopfinger w dziele literackim wyodrębniła trzy warstwy, z czego tylko jedna – znaczeniowo-kulturowa jest w pełni przekładalna na wersję filmową. Edward Pieścikowski za istotę adaptacji uważa dialog literatury ze współczesnością oraz przekazywanie prawd wciąż aktualnych. Według Claude’a Gauteura istnieje pięć zasadniczych typów adaptacji. Z kolei zdaniem André Bazina najlepszym sposobem adaptowania jest transkrypcja znaczenia kulturowego i nazywa to przekładem „sensu na sens”. Wojciech Wierzewski przywołuje kategorie budowy dzieła literackiego według Henryka Markiewicza, przyznając, że będą one przydatne podczas szukania miejsc przecięcia się płaszczyzn filmu i literatury. Stuhr i Kieślowski wprowadzili zmiany dotyczące czasu i miejsca akcji. Cała historia została uwspółcześniona, pojawiają się elementy typowe dla lat przełomu XX i XXI w. Miejsce akcji zostało w filmie dookreślone, a jego koloryt wzbogacony szczegółami z życia lokalnej społeczności. Losy tytułowego bohatera różnią się w obrębie utworów. Bohater Orłosia – Mrówczyński – kupił zwierzę od pogromcy cyrkowego, zaś do bohatera Stuhra – Sawickiego – wielbłąd przyszedł sam pewnego wieczoru. Jego przyjście do miasteczka jest symbolicznym wtargnięciem obcości. Wielbłąd jest postacią alegoryczną i należy ją interpretować w kontekście kulturowym. Jest on zazwyczaj przedstawiany jako skrajnie brzydki i żyjący na marginesie. Z powodu swojej uległości i niezdarności stał się obiektem żartów. Wątek tego egzotycznego zwierzęcia jest w filmie dużo bardziej rozbudowany i przede wszystkim – ma inne zakończenie w porównaniu z opowiadaniem. W kwestii kreowania bohaterów, mimo że główny szkielet postaci został zaadaptowany, różnice są bardzo wyraźne. W filmie można mówić o pełnym obrazie z pogłębioną psychologią, zaś opowiadania jedynie sygnalizuje bohaterów. W „Dużym zwierzęciu” za sprawą specyficznych ujęć i planów, poznajemy świat z perspektywy zwierzęcia. Narracja opowiadania jest prowadzona z perspektywy człowieka negatywnie nastawionego do Sawickich i wielbłąda, który opiera swą wiedzę na obiegowych opiniach i plotkach. Narracja filmu różni się od narracji opowiadania i właśnie to jest główną przyczyną rozbieżności znaczeń przekazywanej historii.„Duże zwierzę” jest czarno-białym filmem o tolerancji i szacunku dla odmienności, czym doskonale wpisuje się w definicję adaptacji Pieścikowskiego. Filmu Kieślowskiego i Stuhra nie da się zakwalifikować jednoznacznie do kategorii C. Gauteura, jest na granicy adaptacji zwielokrotniającej sensy pierwowzoru i literackiej inspiracji. Film ze względu na nietypową formę i niebanalną fabułę jest przypowieścią o charakterze ponadczasowym.

This work based on a theory of film adaptation. Depicts main problems with transcription of literature to film. Includes comparative analysis the story and the film. Shows differences connected with time and place of action, heroes and general meaning.