Twórczość hiszpańskiego fotografa José Ortiza-Echagüe (1886-1980) przyniosła krytykom jemu współczesnym i późniejszym ich pokoleniom temat do prowadzenia różnorodnych dyskusji, dotyczących aspektów artystycznych i technologicznych, piktorializmu i fotografii bezpośredniej, jakości dokumentalnych i społecznych tego medium. Od Ortiza-Echagüe i jego największego w historii fotografii hiszpańskiej dzieła wymagano udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania i spełnienia wszystkich wymagań. Nic zatem dziwnego, że źle odczytane zamierzenia fotografa sprawiły, iż wielu odrzuciło jego wizję, naznaczoną burzliwymi dziejami przed i powojennymi. Jego działalność wojskowa i zawrotna kariera dyrektora fabryk w ciemnych czasach dyktatury nacjonalistycznej wywołały falę krytyki, uznających fotografię Ortiza-Echagüe za tendencyjną. Fałszywe interpretacje powielane były również po jego śmierci. W najczęstszych jednak przypadkach po prostu o nim zapomniano. Pozostał odizolowany i niezrozumiany przez nowe pokolenie krytyków, zajmujących stanowiska wobec sztuki ostatnich lat dyktatury generała Franco i reakcji na zmianę ustroju na demokratyczny. Dopiero w ostatnich latach jego dzieło zaczęło znów cieszyć się wzrastającym zainteresowaniem i rozpoczęto nową jego interpretację, wolną od politycznych niejednoznaczności, obfitującą za to w nowoczesne dyskursy historyczno-artystyczne. Ta stuletnia perspektywa, z której spoglądamy na niezliczoną ilość fotografii, pozwala na całościowe zrozumienie nie tylko efektu, ale i całego procesu artystycznego, jaki przeprowadzał Ortiz-Echagüe. Procesu, należałoby dodać, artystyczno-społecznego, o charakterze niezwykle nowoczesnym, rozpoczynanego dogłębnymi badaniami nad eksplorowanym obszarem, kontynuowanego in situ wraz z autochtonami, których lokował w malowniczej scenerii Hiszpanii ubiegłego wieku i utrwalał ich zanikające tradycje, stroje, rasowe oblicza. Poddane długiej ekspozycji zdjęcie wymagało następnie równie długiego i żmudnego procesu retuszowania, wywoływania, i ponownego retuszowania, już na suchym ,wywołanym zdjęciuProcesowi temu Ortiz-Echagüe poświęcił całe swoje życie „nowoczesnego obrońcy tradycji”, stając się świadkiem i reporterem nieuchronnym przemian, ale i współtwórcą w akcie odbudowy tożsamości państwa hiszpańskiego po upadku imperium kolonialnego. Wraz z innymi współczesnymi sobie twórcami i myślicielami powrócił na Półwysep Iberyjski i w nim poszukiwał źródeł hiszpańskiej rasowości, z właściwej perspektywy i we właściwych okolicznościach. Dlatego też jego produkcja artystyczna, powstająca zupełnie niezależnie od wszelkich wpływów i tendencji, a zrodzona jedynie z miłości do pejzażu i zamieszkującego go człowieka, nie może być rozumiana ani interpretowana bez udziału współczesnej Ortizowi-Echagüe filozofii i literatury Pokolenia ‘98. Tym bardziej, iż zdjęcia twórcy wydają się być ilustracją dla literackich opisów Azorina, a filozofia Miguela de Unamuno i Ortegi y Gasseta wpisane są w ciszę fotograficznych kadrów.
The dissertation is dedicated to the photography of one the greatest Spanish artists of the XXth century, José Ortiz-Echagüe (1886-1980). This photographer, quite forgotten in the second half of the last century, was creating during his long life an extraordinary work of art, consisting of more than 20.000 of pictures. They were clasified according to the four main themes, each one concererning his Iberic homeland: “Spain. Types and costumes” (1930), “Spain. Villages and landscapes” (1942), “The mystic Spain” (1943) and “Spain. Castles and fortresses” (1956). These themes determinated the exepcional artistic process, long-time and complex, like if it were not concerning the photographic medium: Ortiz-Echagüe was starting the exploration of the different, peninsular regions by studying history and monuments of the places that were to be visited. Then he was discovering the places himself, establishing relationships with the local habitants, which were becoming the actors in his pictorical stage setting. After taking the photo, the very next part of the process – the revealing – was to be done, sometimes varied with a subtle corrections and the paintbrush actions.The vision of the Spain presented by Ortiz-Echagüe has to be understood with the historical, artistic and philosophical background of that time. The work of the Generation of 98, among others the Miguel de Unmuno’s concept of intrahistoria, the Ortega y Gasset’s idea of ratio-vitalism, with its circumstances and perspective and the Azorín’s descriptions of the Spanish landscape, are the keys to perceive the Ortiz-Echagüe’s work of art, as well as the Spanish nation’s identity after the symbolic year 1898.
