Polish Brethren’s Churches in Sądecczyzna at the turn of the sixteenth and seventeenth centuries

The main topic of the study was to analyze the fate of the Polish Brethren in the historic land Sądecczyzna. The aim of this study was to re-examine the objection of their treason of homeland, for at they were expelled from Poland in the seventeenth century. The work was divided into three thematic chapters. Each of them touched a different stage in the history of the Polish Brethren.The first chapter presents the genesis of arian’s church and the shape of their doctrine. Their rules in the area of theology had a significant impact on the social behavior of the arians. In order to explain the forming process of the arian’s doctrine, there was described the evolution of social behavior – religious church from extreme radicalism, in the early years of the group, to the more moderate stream. At this point, there was shown the character of Faustus Socinus who was the initiator of this transformation.The second chapter describes the development of the arian’s doctrine on the Sądecczyzna. The work presented the character of Protestant minister Stanislaw Farnowski who was a main reformer of Dunajec Valley. There was a characteristic of social relations in Nowy Sacz and its surroundings in the sixteenth century, in order to explain the causes of social conflicts that occurred between catholics and arians, which transformed in to the repression against arians in the seventeenth century.The third and final chapter has been taken to attempt to characterization of the behavior of the Polish Brethren in the era of the Swedish Deluge. Therefore there was made a compilation of social attitudes of the study group with the maintaining the representatives of the catholic church. In conclusion, such a view of this period of time will allow make a fully analysis of the process of expulsion arians from Poland, taking into account the effects of deportations. Such an arrangement in this work allowed to make the re-judgment of the Polish Brethren, and to draw the correct historical conclusions for that group.

Zasadniczym tematem pracy była analiza losów Braci Polskich na obszarze historycznej Sądecczyzny. Celem tych badań było dokonanie rewizji postawionego wobec nich zarzutu zdrady ojczyzny, przez co zostali oni w XVII wieku wygnani z Rzeczypospolitej. Praca została podzielona na trzy tematyczne rozdziały, z których każdy poruszył inny etap z dziejów Braci Polskich. W pierwszym rozdziale przedstawiona została geneza powstania zboru ariańskiego, a także nakreślony został kształt ich doktryny. Ich zasady w sferze teologicznej miały znaczący wpływ na zachowania społeczne arian. W celu wyjaśnienia procesu ukształtowania się doktryny ariańskiej opisana została ewolucja postaw społeczno – religijnych zboru od skrajnego radykalizmu, w pierwszych latach istnienia grupy, po nurt bardziej umiarkowany. W tym miejscu przedstawiono postać Fausta Socyna, który był inicjatorem owej przemiany. Rozdział drugi poświęcono rozwojowi doktryny ariańskiej na obszarze Sądecczyzny. Przedstawiono postać głównego reformatora Doliny Dunajca, jakim był protestancki minister Stanisław Farnowski. Scharakteryzowano relacje społeczne panujące w Nowym Sączu i jego okolicach w wieku XVI, w celu wyjaśnienia przyczyn konfliktów społecznych jakie zaistniały pomiędzy katolikami a arianami, a które to waśnie przeobraziły się w represje antyariańskie w wieku XVII. W trzecim, ostatnim rozdziale podjęto się próby scharakteryzowania zachowań Braci Polskich w dobie Potopu Szwedzkiego. W tym celu dokonano zestawienia postaw społecznych badanej grupy z zachowaniem przedstawicieli kościoła katolickiego. Takie spojrzenie na ten okres pozwoli w pełni dokonać analizy procesu wygnania arian z Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem skutków akcji wysiedleńczej. Taki układ pracy pozwolił na dokonanie ponownego osądu Braci Polskich, a także na wyciągnięcie poprawnych konkluzji historycznych dla tej grupy.