Rodzina we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej

The subject of this master’s thesis is family in contemporary German-language literature. In most societies the family is the principal institution for the socialization of children. As a unit of socialization the family is the object of analysis for anthropologists and sociologists. The first chapter of this master’s thesis is based on sociological research, first and foremost taking the situation of the German-speaking area into consideration. The main thesis is as follows: Crisis in the family as a sign of social and sociological change. This is the most important question in the second chapter, which is dedicated to the analysis of three literary texts written in the German language. Intentionally I chose these novels – they are from three last decades so they show, how contemporary literature presents social problems. What is more, all three novels show the variety of alternative family forms. The first novel, which was analysed, is “The Piano Teacher” by Austrian Nobel Prize winner Elfriede Jelinek. The pathological mother-daughter relationship shown in this novel cannot be ignored in discussion about family relations. The second novel in the analytical part of this master’s thesis is the debut novel by Swiss author Zoë Jenny “The Pollen Room”. This is a story of Jo torn between her divorced parents. Finally I chose “Selam Berlin” by Yadé Kara for analysis. This is a story of a family, which has shuttled for years between the Bosporus and the Spree River. In all of these three novels crisis in the family is visible. This master’s thesis attempted to show that social changes and historic moments have a big influence on crisis in the modern family.

Temat rodziny i zagadnienia związane z tą najmniejszą jednostką życia społecznego, należą do tematów, które nigdy nie tracą na wartości. Niniejsza praca dyplomowa poświęcona została aspektom socjologii rodziny oraz jej przedstawieniu we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej. Pierwszy rozdział oparty jest na analizie socjologicznej, gdzie główne pole rozważań stanowi obszar krajów niemieckojęzycznych. Teza, która postawiona została w niniejszej pracy dyplomowej – Kryzys w rodzinie jako znak zmian społecznych i socjologicznych – znajduje swoje zastosowanie w części analitycznej. Jak dalece wydarzenia historyczne i zmiany socjologiczne wpłynęły na wspomniany kryzys we współczesnej rodzinie? Na to pytanie starałam się znaleźć odpowiedź w tej pracy. Pierwszy rozdział to zatem rozważania socjologiczne i przedstawienie tejże problematyki z socjologicznego punktu widzenia. Druga część pracy składa się z analizy różnych modeli rodziny i porównania stopnia zażyłości rodzinnych w wybranych przeze mnie trzech powieściach niemieckojęzycznych z trzech ostatnich dekad, gdzie każda z nich umiejscowiona jest w innym kraju – Niemczech, Austrii i Szwajcarii. Pierwszy analizowany utwór to powieść „Pianistka” Elfriede Jelinek, gdzie mamy czynienia z patologicznymi relacjami na linii matka-córka. W dalszej części analizowana jest powieść szwajcarskiej autorki Zoë Jenny „Kwietny pył”, w której główna bohaterka na próżno szuka bliskości rodziców, którzy od lat są rozwiedzieni i żyją w nowych związkach. Trzecia powieść, którą badałam pod względem relacji rodzinnych to „Selam Berlin” Yadé Kara, gdzie oczami syna przedstawione są losy rodziny tureckiej, zawieszonej między dwoma różnymi światami – Niemcami i Turcją. We wszystkich trzech tekstach zauważyłam zjawiska, które potwierdzają kryzys rodziny w literaturze, a więc po części w społeczeństwie. Po dokładnej analizie korpusu można stwierdzić, że zmiany społeczne i wydarzenia historyczne ujęte w pierwszym rozdziale mają jednak wpływ na kryzys we współczesnej rodzinie.

Die vorliegende Diplomarbeit ist den familiären Verhältnissen in der deutschsprachigen Gegenwartsliteratur gewidmet. Den Schwerpunkt des ersten Kapitels bilden Ansätze der familiensoziologischen Forschung, wobei das besondere Augenmerk der Situation der Familie im deutschsprachigen Raum geschenkt wird. Die Forschungsfrage, die in dieser Diplomarbeit gestellt wurde, betrifft die Krise der Familie, die sich auch in der neueren Literatur widerspiegelt. Der von mir gestellten These – „Die Krise in der Familie als ein Zeichen des sozialen und soziologischen Wandels“ wurde im analytischen Teil nachgeforscht. Inwieweit haben geschichtliche und soziale Ereignisse die Krise der Familie hervorgerufen? Dieser Frage wurde detailliert nachgegangen. Im zweiten Teil meiner Diplomarbeit wird dagegen die Analyse von drei ausgewählten Literaturwerken präsentiert. Die von mir ausgewählten Texte sind drei Perioden entnommen, wobei alle der Gegenwartsliteratur anzurechnen sind. Absichtlich wurden genannte Werke ausgewählt, um die große Vielfalt an Familienmodellen in den letzten drei Jahrzehnten hervorzuheben. Der Roman „Die Klavierspielerin“ der österreichischen Nobelpreisträgerin Elfriede Jelinek wurde gewählt vor allem aufgrund der Tatsache, dass in diesem Roman eine spezifische Beziehung zwischen der Mutter und ihrer schon erwachsenen Tochter besteht. Das zweite von mir analysierte Literaturwerk stammt von der Schweizer Autorin Zoë Jenny. Der Roman „Das Blütenstaubzimmer“ ist ein Exempel der Gegenwartsliteratur, in der Familienverhältnisse oft in Auflösung begriffen sind und die Ein-Eltern-Familie eher die Norm als die Ausnahme ist. Das dritte von mir analysierte Werk ist ein interkultureller Familienroman „Selam Berlin“ von Yadé Kara. Die Literatur von Autoren nichtdeutscher Herkunft, die auf Deutsch schreiben, gehört schon seit Jahrzehnten zur deutschen Literatur und wird nicht mehr als eine Randerscheinung wahrgenommen. In allen drei Texten lassen sich deutliche Abnormitäten beobachten, die die Krise bestätigen. Worin hat diese Krise ihren Ursprung? Nach der ausführlichen Analyse lässt sich feststellen, dass die Krise in Verbindung mit den gesellschaftlichen Umwandlungen gebracht werden soll. Wie schon angedeutet, spiegelt die Literatur die Gesellschaft in gewissem Maße wider. Die folgende Diplomarbeit hatte zum Zweck zu zeigen, wie weitgehend die Literatur vom gesellschaftlichen Wandel geprägt ist.