The paper aims at analyzing the Fifth Monarchists movement in the 17th century, placing a particular focus on the period 1649-1661, during which the sect was at its most influential. The work puts under scrutiny the academic, passively theocratic and actively theocratic millennialism, beginning with the interpretation of the early millennialism’s influence on the sectarians. The Fifth Monarchists movement represents above all an attempt to establish the kingdom of heaven on earth, with Jesus Christ as its rightful king, ruling with his saints, recruited from a handful of those deeply devout who had been annunciating the millennium before its arrival. Former four wicked monarchies (Assyrian, Persian, Greek and Roman) had to fall. The Fifth Monarchists refer to the biblical tradition of the Book of Daniel (particularly chapter 7) and the Book of Revelation (particularly chapter 20), as well as to the academic works of such millenarists as Joseph Mede and Johann Heinrich Alsted. The sect can be distinguished from other chiliasts by its rich socio-economic and political programme that it was hoping to put into force to accelerate the arrival of the Fifth Monarchy. Towards the faithful, who came mostly from some of the poorest families in London and provinces, they promised a thousand-year-old land of joy, prosperity and happiness, where all men would be equal (except for the Saints, ruling alongside Jesus Christ, seen as a new form of aristocracy). Moreover, it was intended by them to thoroughly reform the law and to base it on the Sacred Scripture, which was supposed to ruin the corrupted lawyers. Furthermore, one of the major aims of the sect was to abolish tithes, and subsequently, taxes in general.Fifth Monarchy Men owe their origins to the parliamentary army, in which the millenaristic ministers were involved, influencing the views of the Independents and the Baptists out of which the future chiliasts were mainly recruited. The execution of the king raised hopes for the imminent collapse of the fourth carnal monarchy and the coming of the millennium. The establishment of the Barebone’s Parliament was seen as a chance to implement the programme, but its failure forced the group to move to the permanent opposition. The unsuccessful uprising of Thomas Venner put an end to the importance of the Fifth Monarchy Men – during the Restoration they were seen as nothing more than a sect of minor significance.
Praca poświęcona jest analizy działalności sekty Piątych Monarchistów w XVII wieku, z naciskiem na lata 1649-1661, na które przypada apogeum ich wpływów i znaczenia. Wychodząc od zinterpretowania wpływu millenaryzmu starożytnego i średniowiecznego na myśl chiliastyczną, badany jest millenaryzm akademicki, biernie teokratyczny oraz aktywnie teokratyczny. Ruch Piątej Monarchii reprezentuje przede wszystkim próbę ustanowienia królestwa niebieskiego na ziemi, którego władcą zostanie Jezus Chrystus rządzący wespół ze Świętymi – mającymi się rekrutować właśnie z garstki pobożnych, którzy zwiastowali millenium zanim jeszcze ono nadeszło. Wcześniejsze cztery, bezbożne monarchie (asyryjska, perska, grecka i rzymska) musiały upaść. Piąci Monarchiści odwołują się do tradycji biblijnej Księgi Daniela (zwłaszcza rozdziału 7) oraz Apokalipsy Św. Jana (zwłaszcza rozdziału 20), ale również do dorobku naukowego millenarystów takich jak Joseph Mede czy Johann Heinrich Alsted. Sekta wyróżnia się na tle pozostałych chiliastów swoim bogatym programem społecznym, ekonomicznym i politycznym, który chciała wprowadzić w życie, aby przyśpieszyć nadejście Piątej Monarchii. Wobec wiernych, rekrutujących się głównie z niższych warstw społecznych Londynu i prowincji, obiecywała tysiącletnią krainę szczęśliwości i beztroski, pełnej dobrobytu i równości między ludźmi (za wyjątkiem Świętych, sprawujących rząd i widzących się raczej jako nowa arystokracja). Chciano również doprowadzić do gruntownej reformy prawa i oparcia go na Piśmie Świętym, co miało doprowadzić do ruiny skorumpowanych prawników. Jednym z najważniejszych celów sekty było zniesienie dziesięcin, a w konsekwencji – podatków jako takich.Piąci Monarchiści swój początek zawdzięczają parlamentarnej armii, w której działali millenarystyczni kaznodzieje, wpływając na poglądy independentów i baptystów, z których głównie rekrutowali się późniejsi chiliaści. Stracenie króla rozbudziło nadzieje na rychły upadek czwartej, doczesnej monarchii i nadejście millenium. Szansą na realizację programu sekty było ustanowienie Parlamentu Barebonesa, ale jego fiasko skazało grupę na przejście do trwałej opozycji. Nieudane powstanie Thomasa Vennera doprowadziło do końca jakiekolwiek znaczenie Piątych Monarchistów, którzy podczas Restauracji byli już niewiele znaczącą sektą.
