Kobiety-Anioły oraz Kobiety-Potwory w Wybranych Powieściach Wiktoriańskich

Niniejsza praca jest próbą ukazania, że dychotomia pomiędzy kobietą „aniołem,” a kobietą „potworem” jest obecna w wybranych powieściach epoki wiktoriańskiej. Analizie poddane zostały następujące dzieła: Charlotte Brontë Jane Eyre (1847), William Makepeace Thackeray Targowisko Próżności: Powieść bez Bohatera (1847-1848), Elizabeth Gaskell Mary Barton(1848), Charles Dickens Ciężkie Czasy(1854) oraz Wilkie Collins Kobieta w Bieli (1860). Pierwszy rozdział skupia się na wizerunkach kobiet w sztuce XIX w. Analiza ta oparta jest na książce Brama Dijkstry Idols of Perversity: Fantasies of Feminine Evil in Fin-de-Siècle Culture (1986). W części tej stwierdzono, że w ówczesnej sztuce kobiety na różne sposoby prezentowane były jako uległe, cnotliwe i posłuszne mężczyznom „anioły”. Wizerunki te nabierały coraz większej agresji wraz z rosnącym znaczeniem kobiet w społeczeństwie. „Anioły” zastępowane były przez niebezpieczne, uwodzicielskie, wykształcone oraz zagrażające pozycji mężczyzn „potwory”. Rozdział drugi dowodzi, że wizerunki „aniołów” są obecne we wspomnianych wyżej powieściach. „Anielska” natura kobiety jest efektem wyparcia prawdziwych pragnień. Wyparcie jest spowodowane silnym działaniem superego, które reprezentuje wartości danego społeczeństwa. U niektórych z postaci przestawionych w pracy występują mechanizmy obronne, będące dowodem wewnętrznej walki pomiędzy „aniołem” i „potworem.” Spór pomiędzy tymi dwoma siłami może być również postrzegany jako spór między ID i superego. Rozdział trzeci skupia się na postaciach kobiet owładniętych instynktami i chęcią zaspokojenia własnych potrzeb, a więc siłami reprezentującymi ID. Dominacja ID przejawia się odrzuceniem zasad o wyższości mężczyzn, seksualnym wyzwoleniem, agresją, stanowczością oraz siłą fizyczną. Zostało również dowiedzione, że niektóre z ukazanych kobiet łączą w sobie cechy „aniołów” i „potworów”, które walczą ze sobą o dominację. Z powyższej pracy wysnute zostały wnioski, że wizerunki kobiet należące do obydwu kategorii, które Dijkstra opisał jako typowe dla sztuki epoki wiktoriańskiej, obecne są również w wybranych powieściach tego okresu.

This work is an attempt to prove that the heroines of the chosen Victorian novels are presented either as “angels” or “monsters.” The thesis is based on the following novels: Jane Eyre (1847) by Charlotte Brontë, Vanity Fair: A Novel without a Hero (1847-1848) by William Makepeace Thackeray, Mary Barton: A Tale of Manchester Life (1848) by Elizabeth Gaskell, Hard Times (1854) by Charles Dickens and The Woman in White (1860) by Wilkie Collins. The first chapter explores the images of women that predominated the patriarchal culture of the nineteenth century. This analysis is based on Idols of Perversity: Fantasies of Feminine Evil in Fin-de-Siècle Culture (1986) by Bram Dijkstra. Dijkstra’s ideas are supported by other scholars’ findings concerning the position of women in the nineteenth-century society. It is stated that the visual art of that time presented women as chaste, virtuous and submissive “angels” in a variety of ways. The women were shown as silent and pious “household nuns,” pure “lilies,” self-sacrificing mothers or “undeveloped men.” These images were becoming more and more aggressive, since women started fighting for their rights. “Angels” were replaced by “monsters” who were educated, seductive, wild and dangerous for men’s superior position. The second chapter proves that the images of “angels” are also present in the novels mentioned above. It is stated that this “angelic” nature in each of the characters is the effect of a very strong repression of their wishes and desires. The repression is caused by the superego which represents the norms respected by the society. Some of the characters perform the defence mechanisms, which are the signs of the suppression and the internal struggle between “angel” and “monster.” The fight between these two forces can be seen also as the fight between the superego and the ID. The third chapter presents the heroines in which the instincts and desires instilled in the ID prevail over the superego. This prevalence is demonstrated by not respecting the rules of men’s superiority, sexual liberation, aggression, assertiveness and physical strength. It is proven that some characters encompass the qualities of both “angels” and “monsters.” It was concluded that the images of women which Dijkstra described as deployed in visual art are also present in the Victorian fiction.