Dostęp do akt postępowania przygotowawczego w kontekście nowelizacji procesu karnego

The amendment of Penal Code from 1997 substantiated by the legislative act dated 27 September, 2013 continues to give rise to numerous doubts and concerns as grounded in a contradictory model of penal proceedings. This is understandable, as all novelty gives rise to a certain amount of uncertainty, but it also provides hope for an increase in the clarity of the law and efficiency of the legal system. However, although such a deep-reaching remodeling of the Penal Code requires a reduction in the number of certain normative regulations, relying on legal practice to bring about the incentive for their modification and giving priority to the regulations that affect the operative standards of the proceedings, many of the already amended regulations remain unclear, while others are openly contradictory. While changes in operational regulations aim to implement normative elements to reform already existing institutions, they are also supposed to introduce legal instruments that allow for a greater efficiency in the completion of aims behind the given normative act. In the case of the Penal Code amendment the tendency has been towards an increase in the speed and efficiency of the proceedings with the preservation of their major tenets, including rectitude. However, the accomplishment of such changes without restrictions on the constitutional rights of the parties is to say the least a complicated task, which has to take into account the fact that speed of the proceedings has never been and cannot be a value in itself, since the implementation of the aforementioned rights inevitably leads to a protraction in the proceedings, as is only natural given the time required by the suspect to become acquainted with the dossier, make appeals concerning the decisions, and define the time required for the preparation of the defense. These, however, are the instruments that serve other aims of court proceedings than just speed; being, above all, a legal warranty of the rights and liberty of the individual and the material and procedural rectitude of the sentence.In summary, first and foremost, it is not clear whether the regulations concerning the accessibility of the preliminary proceedings dossier indeed constitute a step in the right direction. Another concern associated with the so-called Great Amendment is whether it draws an appropriate division line between the need for the completion of aims of preliminary proceedings and the implementation of constitutional rights of the parties, including those grounded in the law to defense in court. One also has to come to terms with the inevitable question of whether the present state of the law substantiates the assumptions behind the secrecy of preliminary proceedings and whether the proceedings reflect the standards rooted in the regulations of the European Court of Human Rights Strasburg in adequate measure? Finally, it is also unclear whether the regulations are not contradictory to the implementation of the right to information, manifested among others in the access of journalists to the dossiers of current proceedings. The following article sets out to answer these questions, at the same time providing an attempt to present the current state of law in a historical perspective presenting the shaping of new law institutions.

Czy reguły udostępniania akt postępowania przygotowawczego wprowadzone ustawą z dnia 27 września 2013 roku nowelizującą Kodeks postępowania karnego z 1997 roku były drogą we właściwym kierunku? Czy wprowadzony tzw. „wielką nowelizacją” porządek prawny we właściwy sposób określił linię demarkacyjną pomiędzy koniecznością zapewnienia prawidłowej realizacji celów postępowania przygotowawczego a realizacją konstytucyjnie zagwarantowanych uczestnikom postępowania uprawnień, w tym wynikających m.in. z prawa do obrony? Nieuniknione jest również – a nawet może bardziej odpowiednie – postawienie pytania, czy przyjmowanie istnienia tajemnicy postępowania przygotowawczego znajduje swoje uzasadnienie na gruncie aktualnie obowiązującego stanu prawnego? Czy regulacje procedury karnej w wystarczającym zakresie odzwierciedlają standardy strasburskie, wywodzące swoje korzenie z linii orzeczniczej Europejskiego Trybunału Praw Człowieka? Czy wreszcie w odpowiedni sposób została zaprojektowana realizacja społecznego prawa do informacji przejawiająca się chociażby w dostępie dziennikarzy do uzyskania wiadomości z prowadzonych postępowań?Nowelizacja kodeksu postępowania karnego, na mocy której został zaprojektowany kontradyktoryjny model procesu karnego wciąż wzbudza wiele wątpliwości i obaw. Wszystko, co nowe rodzi niepewność, ale i nadzieję na to, że będzie lepiej, przejrzyściej, skuteczniej. Wiele znowelizowanych zapisów pozostaje niejasnych, inne wręcz się wykluczają, aczkolwiek w przypadku tak gruntownego przemodelowania procedury karnej niezbędne jest pomniejszenie niektórych regulacji normatywnych, w zakresie których niewątpliwy impuls do modyfikacji przyniesie praktyka, przyznając prymat tym, które w sposób istotny zmieniają obowiązujący standard procedowania. Na mocy przeprowadzonej nowelizacji przepisów kodeksu postępowania karnego znacznemu rozszerzeniu uległo uprawnienie stron do zaznajomienia się z aktami postępowania karnego. Szczególny nacisk został położony na udostępnienie podejrzanemu i jego obrońcy tych materiałów dowodowych zgromadzonych w toku postępowania przygotowawczego, które zostały powołane w uzasadnieniu wniosku prokuratora o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania lub wniosku o przedłużenie okresu jego stosowania. W tym kontekście w naturalny sposób rodzi się pytanie o zakres tajemnicy postępowania przygotowawczego. Z jednej strony trudno bowiem sprzeciwiać się założeniu, które legło u podstaw dokonanej zmiany, odnoszącemu się do zaprojektowania takich regulacji, które w sposób skuteczny pozwalałyby podejrzanemu i jego obrońcy na opracowanie linii obrony, z drugiej strony trudno nie zauważać możliwych zagrożeń dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania przygotowawczego. Niżej przedstawione w niniejszej pracy stanowisko stanowi próbę uporządkowania aktualnego stanu prawnego z uwzględnieniem historycznego rysu kształtowania nowych instytucji a jednocześnie próbę odpowiedzi na postawione na wstępie pytania.