Kryzys rodziny w powojennym kinie japońskim.

The following thesis concerns an issue of dysfunction of family tradition within post-war Japanese society as seen by film directors who have made family dramas during the period of fifty years (1958-2008). First part of an article contains a presentation of patriarchal "ie" system. Regulations of "ie" have widely influenced familial way of life during the period of feudalism and pre-war era. Moreover, even contemporary Japanese still bear in mind some of the “ie” rules in their everyday life and relationships with family members. Second part of the article is a concise elaboration on cognitive film analysis by David Bordwell which I have chosen as a methodological basis for further deliberations. Next three sub-sections are devoted to film analysis of the following titles: “Equinox Flower” ("Higanbana", 1958, dir. Yasujirō Ozu), "The Family Game" ("Kazoku Gēmu", 1983, dir. Yoshimitsu Morita) and "Tokyo Sonata" (2008, dir. Kiyoshi Kurosawa). Regardless of generation authors of films mentioned above share a common idea that in socio-economic conditions of modern world traditional values and rules of behavior expressed in the “ie” system are no longer effective, which leads to deep crisis and disintegration of average Japanese family. Analysis which are focused on film message and aesthetics have been extended by cultural contexts of social changes which have occurred in post-war Japan. Main conclusion expressed in the summary is that disturbing situation within single Japanese family shown on the big screen in fact reflects many serious problems concerning modern Japanese society in general.

Tematem niniejszej pracy jest dysfunkcja tradycyjnego modelu rodziny zachodząca w powojennej Japonii, zaobserwowana przez reżyserów filmowych tworzących dramaty obyczajowe na przestrzeni pięćdziesięciu lat (1958-2008). Pierwsza część artykułu została poświęcona prezentacji patriarchalnego systemu "ie", który obowiązując powszechnie od XVIII wieku aż do zakończenia II wojny światowej regulował stosunki panujące w rodzinach japońskich, zaś w okresie późniejszym wciąż silnie wpływał na kształtowanie postaw ludzi żyjących pod wspólnym dachem. Podrozdział drugi obejmuje charakterystykę metodologii badawczej w postaci opisu podstawowych założeń kognitywnej analizy filmu opracowanej przez Davida Bordwella. Kolejne trzy podrozdziały stanowią omówienie utworów filmowych traktujących o kryzysie i rozpadzie rodziny, których autorzy przekonują o nieprzystawalności założeń "ie" do realiów współczesności. Korpus przeanalizowanych dzieł składa się z filmów "Kwiat równonocy" ("Higanbana", 1958, reż. Yasujirō Ozu), "Gra rodzinna" ("Kazoku Gēmu", 1983, reż. Yoshimitsu Morita) oraz "Tokijska sonata" ("Tokyo Sonata", 2008, reż. Kiyoshi Kurosawa). Analizy skupione na retoryce i stylistyce utworów zostały uzupełnione o konteksty kulturowo-obyczajowe zjawisk społecznych zaistniałych w momencie powstania danych filmów. W świetle konkluzji zawartych w zakończeniu artykułu zilustrowane na ekranie załamanie wartości tradycyjnych, do którego doszło w mikroskali rodziny, można poczytywać za świadectwo poważnych i wciąż aktualnych problemów trapiących japońskie społeczeństwo w skali makro.