Dykcja milcząca : Celan i Webern

Artykuł skupia się na ciszy i milczeniu jako podstawowych wyznacznikach awangardowej estetyki negatywnej (definiowanej zgodnie z koncepcją Theodora W. Adorno). W tekście ograniczam się do przeanalizowania tego zjawiska na przykładzie Keine Sandkunst mehr… Paula Celana oraz Trzech pieśni op. 25 Antona Weberna. Punktem wyjścia jest refleksja nad strukturalną obecnością milczenia w dziele literackim i muzycznym. Odnosząc się do ustaleń badaczy dotyczących roli i sposobów wprowadzania ciszy do dzieła artystycznego (przede wszystkim do analiz Piotra Śniedziewskiego), wskazuję w analizowanych dziełach przejawy "dykcji milczącej": rozbijanie i zanikanie słów, rezygnację z ekspresywnej narracji muzycznej, koncentrację na pojedynczej zautonomizowanej literze lub dźwięku, zanik składni czy znoszenie się znaczeń. Nagromadzenie strategii milczących okazuje się bowiem jedną z najważniejszych cech poetyki Celanowskiej oraz Webernowskiej i prowadzi do formowania utworu na podobieństwo nierozwiązywalnej zagadki.

The article focuses on stillness and silence as on the basic determinants of avant-garde negative aesthetics (defined in Theodor W. Adorno’s view) and is limited to the analysis of the problem to the example of Paul Celan’s Keine Sandkunst mehr... (No more sand art... ) and Anton Webern’s Drei Lieder (Three Songs) op. 25. The starting point is a eflection over the structural presence of silence in a literary and musical work. Referring to researchers’ assumptions (mainly to Piotr Śniedziewski’s analyses) about the role and methods of introducing silence to a work of art, manifestations of "silent diction" are ndicated: breaking and disappearing of words, resignation from expressive musical narration, oncentration on a single autonomised letter or sound, demise of syntax, and neutralising of eanings. ccumulation of silencing strategies proves to be one of the most vital features of Celan’s and Webern’s poetics and leads to composing a work of art in the likeness of an insoluble riddle.