Zu Modalwörtern in der deutschen Sprache

Die vorliegende Arbeit betrifft die Modalwörter in der deutschen Sprache. Am Anfang wird kurz auf ihren Status in der Geschichte der Sprachforschung eingegangen, weil sie erst 1947 von dem sowjetischen Linguist Vinogradov als eine besondere Wortgruppe in der Russistik ausgesondert wurden. Ihr Wesen als einer selbständigen Wortklasse im Deutschen wird in Bezug auf Syntax, Semantik und Morphologie dargestellt. Dabei stellt es sich heraus, dass sie sich von Adverbien und Partikeln, denen sie in den traditionellen Grammatiken zugerechnet wurden, wesentlich unterscheiden. Diese Differenzen betreffen vor allem den Satzgliedcharakter und die Funktionen, die sie im Satz erfüllen. Die Arbeit befasst sich außerdem mit ihrer Einteilung, die ebenso strittig wie ihre Wortklassenzugehörigkeit ist. Nach Helbig und Buscha umfasst sie fünf semantische Subklassen, die von der Art der Sprechereinstellung ausgehen. Der Sprecher kann nämlich den gegebenen Sachverhalt mit Gewissheit ausdrücken, sich von ihm distanzieren usw. Außer von theoretischem Teil, die die wichtigsten Merkmale dieser Wortklasse und ihre Konkurrenzformen zusammenfasst, kann man hier auch einen analytischen Teil finden, in dem am Beispiel eines Satzes aus dem Roman mit dem Titel „Der Vorleser“ von Bernhard Schlink das gesammelte Wissen in Praxis umgesetzt wird.

Przedłożona praca dotyczy tematu wyrazów modalnych w języku niemieckim. Na początku znajduje się krótki opis ich statusu w historii językoznawstwa, ponieważ dopiero w roku 1947 zostały one wyodrębnione jako szczególna grupa wyrazów w rusycystyce przez sowieckiego lingwistę Vinogradova. Ich istota jako osobnej części mowy w języku niemieckim przedstawiona jest na płaszczyźnie składniowej, semantycznej i morfologicznej. Okazuje się przy tym, że różnią się one znacznie od przysłówków i partykuł, do których były zaliczane w gramatykach tradycyjnych. Różnice między nimi dotyczą przede wszystkim ich charakteru jako części zdania i funkcji, jakie w nim pełnią. Praca opisuje również podział wyrazów modalnych, który w gramatyce jest równie sporną kwestią co ich przynależność do konkretnej części mowy. Według gramatyki Helbiga i Buschy istnieje pięć grup semantycznych, które zostały wyodrębnione na podstawie różnego stosunku osoby mówiącej do treści wypowiedzi. Może on ją wyrazić z pełnym przekonaniem, zdystansować się do niej itd. Poza częścią teoretyczną, która obejmuje najważniejsze cechy tej części mowy oraz jej formy konkurencyjne, w pracy znajduje się również część analityczna, w której to na przykładzie zdania z powieści „Lektor” autorstwa Bernharda Schlinka zebrana wiedza jest ukazana w praktyce.

The presented work is concerned with the topic of modal words in the German language. My work begins with a short description of their status in the history of linguistic, it was not until 1947 when a Soviet linguist Vinogradov first treated modal words as a separate group of words in the Russian Studies. The essence of modal words as a separate part of speech is presented on the level of syntax, semantics and morphology. As a result modal words turn out to be completely different from adverbs and particles, which they have been previously counted among by traditional grammar. The dissimilarities between them primarily refer to their character as parts of speech and the functions which they fulfill in the sentence. My work also deals with the subdivision of modal words, which is a subject as disputable as their part of speech affiliation. According to Helbig and Buscha there are five semantic groups which can be distinguished based on the different attitudes of the speaker towards the content of the utterance. The speaker can express it with full conviction or distance himself or herself from it. Besides the theoretical part, which contains the main features of this part of speech and its competitive forms, there is also an analytical section of my work in where the concluded knowledge is used in practice to analyze a sentence from “The Reader” by Bernhard Schlink.