CZASY ZAPRZESZŁE I VERBA DICENDI: DWA ASPEKTY POLSKIEGO PRZEKŁADU "KRONIK NARNII" AUTORSTWA ANDRZEJA POLKOWSKIEGO

The subject of this thesis is the problem of the so called ‘overtranslation’, understood as a surplus in the translation, both in quantitative and in semantic sense. Its aim is to analyse two aspects that trigger the occurrence of this phenomenon: repetitions of dialogue introducers and Past Perfect Tenses. In the English language repetitions are fully acceptable, whereas in Polish the excessive usage of them is considered a serious stylistic mistake. The lack of a tense equivalent to The Past Perfect forces the translator to take certain measures in order to familiarise the reader with this particular type of a situation. Due to these grammatical and stylistic differences between the English and the Polish language certain changes have to be made or additional contexts have to be included to convey the same message in the translation.The basis of this analysis are three out of twelve Antoine Berman’s deformative tendencies, that apply to ‘overtranslation’: rationalisation, clarification and expansion.Berman, being a supporter of literal translation, emphasised the destructive influence of the ‘overtranslation’ on the target language. This analysis, done on the basis of examples taken from The Chronicles of Narnia, presents the situations in which these deformations appear, the strategies of dealing with problems connected to them as well as shows that the so called ‘overtranslation’ is frequently an inevitable and even the best choice.

Tematem tej pracy jest problem tak zwanego „nadtłumaczenia“, rozumianego jako nadmiar w przekładzie, zarówno w ilościowym, jak i semantycznym znaczeniu. Jej celem jest analiza dwóch aspektów, które wywołują pojawienie się tego fenomenu: powtórzenia verba dicendii (wyrazach które wprowadzają dialog) oraz czasy zaprzeszłe. W języku angielskim stosowanie powtórzeń jest całkowicie akceptowalne, podczas gdy w języku polskim nadmierne ich użycie traktowane jest jako poważny błąd stylistyczny. Brak czasu zaprzeszłego zmusza tłumacza do podjęcia określonych środków w celu zapoznania czytelnika z tym specyficznym rodzajem sytuacji. Z powodu tych gramatycznych i stylistycznych różnic pomiędzy językami angielskim i polskim, aby przekazać tę samą wiadomość, należy dokonać pewnych zmian lub zamieścić dodatkowy kontekst. Podstawą tej analizy są trzy z dwunastu tendencji deformujących autorstwa Antoine Bermana, które odnoszą się do „nadtłumaczenia”: racjonalizacja, objaśnianie i wydłużanie. Berman, będący zwolennikiem tłumaczenia dosłownego, podkreślał wielokrotnie destrukcyjny wpływ „nadtłumaczenia” na język docelowy. Analiza ta, dokonana na podstawie przykładów z „Kronik z Narnii”, ukazuje sytuacje w których te deformacje występują, strategie radzenia sobie z problemami, które mogą powodować, jak również uświadamia, iż tak zwane „nadtłumaczenie” jest niejednokrotnie nieuniknionym, a nawet najlepszym wyborem.