Janusz A. Zajdel’s optimistic anti-utopias in the service of social fiction

The main aim of this work is to present and analyze the specific visions of societies depicted by Janusz A. Zajdel in his four novels: Limes Inferior (1982), Coming out of the Shadow (1983), The Whole Truth about the planet Xi (1983) and Paradisia (1984). These books are partially social science fiction and partially both: utopias and anti-utopias. The history of development and evolution of utopia is fairly long, therefore the whole first chapter is devoted to describe this important subject. Zajdel’s novels contain many allusive and metaphorical references to the non-literary reality expressing the author's protest and disagreement on the communist system of The Polish People's Republic.Zajdel fully depicts the structure and ways of functioning the societies which are strictly controlled by the authorities. The writer also presents three different characters: the rulers (who governs), the people (majority who blindly believe that the world given is only true one), the chosen one (truth seeker who gradually discovers the truth about reality). They all share one world but act in totally different ways. It leads to a general reflection on the humanity, the issue of good and evil, the power of a lie.Analyzing Zajdel’s novels I have noticed that they could be read in a few ways. And even though these books are considered as anti-utopias I disagree with this opinion, because while reading one can hear echoes of positive contents: faith in a single human, readiness to fight with evil and injustice and belief that the truth will always find a way to break through the armor of lies. All those make Zajdel’s novels the optimistic anti-utopias.

Głównym celem pracy jest omówienie specyficznych wizji społeczeństw ukazanych przez Janusza A. Zajdla w czterech powieściach: Limes inferior (1982), Wyjście z cienia (1983), Cała prawda o planecie Ksi (1983) i Paradyzja (1984). Utwory te, należące do gatunku social fiction osadzone są głęboko w kontekście tradycji utopijnej, dlatego też pierwszy rozdział poświęcony został dość długim dziejom rozwoju i ewolucji utopii. Omawiane w niniejszej pracy utwory Zajdla poprzez wyraźne choć aluzyjne i metaforyczne odniesienia do rzeczywistości pozaliterackiej wyrażały autorski bunt i niezgodę na panujący w PRL-u system komunistyczny; wymierzały literacką sprawiedliwość światu. Zajdel nie tylko szczegółowo przedstawia struktury oraz zasady funkcjonowania społeczeństw pozostających pod ścisłą kontrolą władz. Kreśli też obraz władców oraz bohatera zbiorowego – masy zniewolonej pozorną wolnością i bohatera jednostkowego – poszukiwacza prawdy, który stopniowo odkrywa faktyczne oblicze świata. Konfrontacja trzech różnych postaw wobec tej samej rzeczywistości prowadzi do ogólnych refleksji nad istotą człowieczeństwa, kwestią dobra i zła, potęgi kłamstwa. Analizując powieści Zajdla zauważyłam, że są to teksty wieloznaczne i chociaż przyjęło się określać je antyutopijnymi, rozbrzmiewają w nich echa treści pozytywnych. Wiara w człowieka, chęć przezwyciężenia zła i niesprawiedliwości oraz to, że prawda zawsze znajdzie jakąś drogę, by przebić się przez pancerz kłamstw, czynią powieści Zajdla właśnie antyutopiami optymistycznymi.