Między sentymentalnością a feminizmem w polskich przekładach Jane Eyre Teresy Świderskiej i Gabrieli Jaworskiej

Istnieją trzy polskie przekłady powieści Charlotte Brontë pod tytułem Jane Eyre; Emilii Dobrzańskiej, Teresy Świderskiej oraz Gabrieli Jaworskiej. Przekłady Świderskiej i Jaworskiej są szczególnie fascynujące, ponieważ oferują czytelnikowi wyjątkowo interesującą wizję kobiecości; wskutek tego, zdecydowałam się zbadać czy bohaterka Charlotte Brontë jest przedstawiona jako sentymentalistka, czy jako feministka w tych dwóch polskich tłumaczeniach. Biorąc pod uwagę fakt, że istnieją liczne dyskusje na temat feminizmu obecnego w dziele Brontë, zostałam zaintrygowana tym nowym sposobem postrzegania powieści. Bohaterka Charlotte Brontë, Jane Eyre, posiada silne feministyczne tendencje, ale czasem daje się ponieść sentymentom. Wydaje się, że jest bardziej zainteresowana progresywnością i równością niż emocjonalnością; posiada męskie cechy takie jak buntowniczość, odwaga i determinacja. Cechy te pozwalają jej odnieść sukces na końcu swojej życiowej podróży. Gotowość Jane do mówienia otwarcie o swoich uczuciach i walczenia ze społecznymi ograniczeniami dowodzi jej waleczności oraz pragnienia stania się całkowicie niezależną. Co ciekawe, w swoim tłumaczeniu Gabriela Jaworska ukazuje bohaterkę dokładnie tak, jak Charlotte Brontë; zwraca więcej uwagi na feministyczne pobudki bohaterki i sprawia, że jej nieustępliwość staje się jej największym atutem. Jaworska unika sentymentalności, a jej Jane reprezentuje świeżość, zarówno w reakcjach jak i przemyśleniach. Jako czytelnicy poznajemy Jane lepiej poprzez jej zdecydowanie w działaniach – nie poprzez jej przemyślenia. Tłumaczka przedstawia bohaterkę jako feministkę, dla której wyznaczenie celów życiowych i zachowanie integralności ma ogromne znaczenie. Z kolei Teresa Świderska chce “zarazić” czytelników urokiem całej historii i przedstawia bohaterkę jako silną sentymentalistkę; tłumi siłę feminizmu Jane i tym samym podkreśla tradycjonalizm. Piękny archaiczny język Świderskiej sprawia, że powieść jest iście poetycka, ale nie zaćmiewa powagi książki. Pomimo że tłumaczka stale zagłębia się w sentymentalność Jane, nie wyklucza ona całkowicie feministycznych aspektów powieści; pozwala im istnieć, ale sprawia, że są mniej widoczne. Trzeba przyznać, że różnica między tłumaczeniami Jaworskiej i Świderskiej jest uderzająca, ponieważ tłumaczki chcą przyciągnąć naszą uwagę do całkowicie różnych rzeczy: intensywna emocjonalność kontra feministyczne pobudki. Świderska tworzy wyjątkową atmosferę w swoim przekładzie i przypomina czytelnikom, że Jane jest kobietą ogromnej emocjonalności; jej wizja historii Jane jest piękna, ale również skomplikowana na wielu płaszczyznach. Opowieść Świderskiej pozostawia czytelnika z pouczającym morałem: miłość pomaga przezwyciężyć wszystkie przeciwności losu.

There are three Polish translations of Charlotte Brontë’s Jane Eyre; the first one by Emilia Dobrzańska, the second one by Teresa Świderska and the last one by Gabriela Jaworska. Świderska’s and Jaworska’s translations are particularly fascinating as they offer the reader an extremely interesting vision of femininity; as a result I have decided to investigate whether Charlotte Brontë’s character is presented as a sentimentalist or as a feminist in these two Polish translations. Taking into account the fact that there are numerous discussions on feminism present in Brontë’s work, I have become intrigued by this new way of perceiving the book. Charlotte Brontë’s Jane Eyre has strong feminist tendencies but sometimes she is carried away by the sentiments. The protagonist appears to be more interested in progressiveness and equality than emotionality; she possesses masculine features such as rebelliousness, bravery and determination and they allow her to triumph gloriously at the end of her life journey. Jane’s readiness to speak openly about her feelings and fight with social restrictions proves her prowess and willingness to become fully independent. Interestingly, the latest translation of Gabriela Jaworska presents the protagonist exactly like Brontë; she pays much more attention to the heroine’s feminist impulses and makes Jane’s toughness her biggest asset. Jaworska avoids sentimentality and her Jane represents freshness both in reactions and reflections. As the readers we get to know Jane better by means of her firm actions - not sentimental afterthoughts. The translator presents the protagonist as a feminist for whom setting life goals and keeping her own integrity is of great importance. Teresa Świderska, however, wants to “infect” the readers with the charm of the story and portrays the protagonist as a strong sentimentalist; she subdues the Jane’s power of feminism and thereby, emphasizes traditionalism. Świderska’s beautiful archaic language makes the novel deeply poetic but does not becloud all the seriousness in the book. Even though the translator constantly delves into Jane’s sentimentality, she does not exclude feminist aspects of the novel completely; she lets them exist in the story but makes them less visible. It has to be admitted that there is a striking contrast between Świderska’s and Jaworska’s renditions because the translators want to attract our attention to completely different things: intense emotionality versus feminist impulses. Świderska creates a unique atmosphere in her rendition and reminds the readers that Jane is a woman of great emotionality; her vision of Jane’s story is beautiful but also complex on a number of levels. The translator’s story leaves the reader with an illuminating moral: love helps to overcome all the adversity.