Epistolografia więzienna na przykładzie "Listów jak dotyk" Gai i Jacka Kuroniów

Listy jak Dotyk to obszerny wybór korespondencji więziennej Grażyny i Jacka Kuroniów pisanej w latach 1965-1982. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie ich listów w świetle kontekstów: biograficznego i genologicznego. Pierwsza część uruchamia podstawowy dla literatury dokumentu osobistego kontekst biograficzny. Szkicując życiorysy autorów, zwracam szczególną uwagę na doświadczenie rozłąki – wynikającej nie tylko z kolejnych uwięzień, ale poprzedzającego je zaangażowania politycznego. Prowadząca przez kolejne więzienia życiowa droga Kuronia jest konsekwencją jego postawy rewolucjonisty. W biografii Grażyny Kuroń dostrzegam zaś, inaczej niż to dotychczas przedstawiano, osobę nieograniczającą się wyłącznie do spełniania ról, najpierw „żony opozycjonisty”, później „żony więźnia politycznego”, ale kobietę potrafiącą działać samodzielnie, mającą wpływ nie tylko na sytuację polityczną, ale i – a może przede wszystkim – na twórczość męża. Rozdział drugi poświęcam teorii listu więziennego. Na podstawie Listów jak dotyk, innych wydanych zbiorów korespondencji więźniów politycznych okresu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (przede wszystkim listów Czesława Bieleckiego i korespondencji, którą otrzymywała więziona w latach 1985-1986 Izabela Jarosińska) oraz spostrzeżeń Stanisława Barańczaka pisanych pod wrażeniem lektury Listów do Olgi Vàclava Havla, tworzę dwie konstrukcje teoretyczne epistolografii więziennej: teorię więziennej „sztuki epistolarnej” (Barańczak) oraz „listu szablonu” (Bielecki). Dalej szczegółowo analizuję wpływ cenzury na list więzienny. Podkreślam też różnice między legalnym listem z więzienia, a omijającym instytucję cenzury – grypsem.Ostatnią część pracy wypełnia interpretacja Listów jak dotyk. Punktem wyjścia są tu odmienne doświadczenie egzystencjalne Kuroniów, bezpośrednio wynikające z sytuacji uwięzienia i rozłąki. W przypadku Gai Kuroń są to kolejno role: żony „kryminalisty”, „kryminalistki” i pacjentki. W przypadku Kuronia podstawowym i niezmiennym doświadczeniem egzystencjalnym jest rola „kryminalisty”. Ponieważ list więzienny jest nie tylko świadectwem odosobnienia, ale i „pozorem dzieła” (określenie Małgorzaty Czermińskiej), przestrzenią, na której autorzy tworzą wspólnotę myśli i uczuć, pracę zakończę analizą dyskursu miłosnego w Listach jak dotyk.

Letters like a Touch is an extensive selection of prison correspondence between Grażyna and Jacek Kuroń written in the period 1965-1982. The purpose of this dissertation is to present their correspondence in the light of their biography and a genre of prison letter. The first part of this work activates a basic context for the literature of the personal document – a biographical one. While summarizing biographies of the authors, I wanted to pay a special attention to the experience of separation – resulting not only from the consequent imprisonments, but also from the preceding political involvement. The Kuroń's life road that had led him through prisons was a consequence of his attitude of a revolutionist. In the Grażyna Kuroń's biography, differently to how it was previously depicted, I notice a person who was not solely limited to fulfilling the roles of a „dissident's wife” or a „wife of a political prisoner”, but a woman who could be independent and had influence not only on the political actions, but, what is perhaps more important – on the intellectual output of her husband. The second chapter is devoted to a theory of prison letter. Basing on Letter like a Touch and on various published collections of this correspondence type in the Polish People’s Republic (above all Czesław Bielecki's letters and correspondence received by the imprisoned in years 1985-1986 Izabela Jarosińska), as well as the observations, which proposed by Stanisław Barańczak in his article written as an impression after reading the Vàclav Havel's Letters to Olga, I create two theoretical constructs of prison letter: a theory of „art of prison letter” (Barańczak) and of a „letter-template” (Bielecki). Then I analyze in details censorship's influence on prison letter. I also emphasize the differences between legal prison letter and gryps (secret letters smuggled in/out of a prison). The last part of this work is devoted to the interpretation of Letter like a Touch. The starting point are different existential experiences, special roles of Gaja and Jacek Kuroń resulting from imprisonment and separation. In the case of Gaja Kuroń there are roles of a „criminal”ʼs wife, a „criminal” and a patient. In the case of Jacek Kuroń a basic and constant existential experience is one of a „criminal”. As prison letters are not only an evidence of separation, but also an „appearance of an art work” (term by Małgorzata Czermińska), a space where authors build a community of thoughts and feelings, the last part of my work is devoted to characteristics of the love discourse.