Wybór sędziów przez strony w amerykańskim procesie cywilnym na tle prawa rzymskiego

The purpose of this paper is to show the similarity between the appointment of lay judges in the Roman litigation and American trial by jury in civil cases as well as to critically analyze the judicature of the United States Supreme Court with respect to curtailing parties’ freedom to choose jurors.Part one deals with remedies in Roman law. The procedure of the appointment of a judge was divided into two stages – the first consisting in allowing certain social groups to participate in the justice system and the second consisting in appointing a judge for a particular trial. The panel of potential judges (album iudiciorum privatorum) has been described alongside premises that they were to meet in order to be enlisted. The factors that played a crucial role with respect to this stage were of social and political nature including the fortune and social class membership. Next, there has been described the appointment of a judge to a particular case by the parties on the basis of the lex Irnitana, as well as why the analysis may be based on a provincial statute. The parties enjoyed freedom in choosing a judge for their trial, since they could appoint a person from outside of the panel or freely reject consecutive candidates.Part two deals with the American trial by jury in civil cases. Accordingly, the procedure of the appointment of jurors has been divided into two stages – the first consisting in compiling jury pool and the second, whose major part is the voir dire and related thereto peremptory challenges. Firstly, there has been shown the development of non-discriminatory judicature with respect to the first stage. Secondly, the extending of such judicature to the second stage has been critically evaluated. In the first stage a political right is awarded to the citizens to participate in the justice system and due to the development of civilization, the discrimination on a basis of race or gender is unacceptable. However, in the second stage it is the parties who are awarded with a right to create their procedural position in a given trial and there is no discrimination of jurors there.

Celem pracy jest przedstawienie podobieństwa między procedurą wyboru niezawodowych sędziów w procesie rzymskim oraz w procesie cywilnym z udziałem ławy przysięgłych w Stanach Zjednoczonych oraz krytyczne przedstawienie orzecznictwa Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w zakresie ograniczania swobody stron w wyborze przysięgłych.W pierwszej części opisano rozwiązania funkcjonujące w prawie rzymskim. Procedurę wyboru sędziów podzielono na dwa etapy – pierwszy polegający na dopuszczeniu do wymiaru sprawiedliwości poszczególnych grup społecznych oraz drugi polegający na wyborze sędziego do konkretnej sprawy. Przedstawiono konstrukcję list sędziów (album iudiciorum privatorum) oraz przesłanki, które obywatel musiał spełniać, by móc zostać na nie wpisany. Najistotniejszą rolę odgrywały tu czynniki społeczne i polityczne takie jak majątek i przynależność klasowa. W dalszej kolejności opisano procedurę wyboru sędziego do konkretnej sprawy przez strony na podstawie lex Irnitana i zasadność analizy ustawodawstwa prowincji. Strony miały znaczną wolność w wyborze sędziego do swojej sprawy, gdyż mogły bądź wskazać osobę spoza list, bądź swobodnie odrzucać kolejnych kandydatów.Druga część pracy dotyczy amerykańskiego procesu cywilnego z udziałem ławy przysięgłych. Analogicznie, procedurę wyboru przysięgłych podzielono na dwa etapy – pierwszy polegający na stworzeniu jury pool oraz drugi, którego istotą jest voir dire i związane z nią peremptory challenges. W pierwszej kolejności opisano rozwój antydyskryminacyjnego orzecznictwa Sądu Najwyższego w odniesieniu do pierwszego etapu, a następnie przedstawiono krytyczne uwagi w odniesieniu do jego rozszerzenia na etap drugi. W pierwszym etapie przyznaje się obywatelom prawo polityczne do udziału w wymiarze sprawiedliwości i z uwagi na rozwój cywilizacyjny dyskryminacja ze względu na rasę i płeć jest nieakceptowalna. W drugim etapie przyznaje się stronom prawo do kształtowania sytuacji procesowej w danej sprawie i nie dochodzi tu do dyskryminacji przysięgłych.