W niniejszej pracy zawarłam opis i porównanie polskich oraz węgeirskich wierzeń ludowych dotyczących mitycznych stworzeń, duchów i demonów, które to przez lata kształtowały się w kulturach obu narodów. Idąc za przykładem wielu znanych polskich i węgierskich etnografów (m.in. Teklą Dömötör, Leonardem Pełką, czy Aleksandrem Brücknerem) podzieliłam opisywane przeze mnie mityczne postacie na następujące grupy: demony przyrody, złe duchy, duchy uwodzicielskie oraz domowe duchy opiekuńcze. Muszę jednak podkreślić, że podział ten nie jest jednoznaczy i ostateczny, ponieważ wierzenia ludowe, które kształtowały się przez długie wieki i były przekazywanie prawie wyłącznie w tradycji oralnej, są tak różnorodne i niejdednoznaczne, że nie sposób ująć je w ścisłe ramy systematyki. Niemniej jednak, zaproponowany przeze mnie podział pozwala spojrzeć przekrojowo na wierzenia Węgrów i Polaków, a następnie wyłonić podobieństwa i różnice w wierzeniach obydwu ludów, które prze wieki żyły obok siebie i wzajemnie się przenikały zachowując przy tym swój pierwotny indywidualizm i oryginalność w swerze wierzeń ludowych. Zarówno Węgrzy, jak i dla Polacy inspirację dla wielu wierzeń znjadywali w przyrodzie. Prosty lud, żyjący z pracy w polu, zberactwa i hodowli zwierząt, podczas swojej codziennej pracy natykał się na mnóstwo niezrozumiałych zjawisk i zagadkowych procesów w naturze, które poźniej tłumaczył sobie działaniem istot ponadnaturalnych. Tak powstały polskie południce, topielec, płatecy, czy też węgierskie leśne wróżki, albo smoki przynoszące deszcz. Z kolei nieszczęścia i choroby znalazły swoje uzasadnienie, a nierzadko też i uosobienie w postaciach duchów złośliwych, które pragną ludzkiej zguby. Wśród obydu narodów popularne były historie o demonach, które wędrując od miasta do miasta roznoszą zarazę, lub o czarownicach, które zaklęciami mogą sporwadzić na kogoś nieszczęście. Jednak tak samo jak i w złe demony, wierzono też w dobre duchy opiekuńcze, które czuwały nad domostwem i nie dopuszczały, by gospodarzowi przydażyło się jakieś nieszczęscie. Wszystkie te wierzenia i na Węgrzech i w Polsce przeszły przez filtr nauki chcrześcijańskiej, jednak mimo to, zachowały swój pierwotny, ludowy charakter i pozostały nadal żywe w tradycji tych narodów. Polskie i węgierskie wierzenia ludowe stanowią niezwykle różnorodną mozaikę postaci, opowieści i zwyczajów, która układa się w nadzwyczaj barwny obraz kultury ludowej tych narodów. Niniejsza praca stanowi opis i porównanie niektórych spośród nich.
A dolgozatomnak a fő témája olyan szellemek, amik a néphit szerint nagyon közel éltek az emberekhez, akkor mindenféle boszorkányok, gonosz szellemek, természeti démonok és segítő hiedelemlények. Akartam összehasonlítani a magyar és a lengyel néphitet, megtalálni miben egyenlő és miben különböznek egymástól. A lengyel és a magyar nép egymás mellett éltek több száz éve, de ezek más származású népek. Azért is a magyar kultúrában sok finn-ugor emlék maradt meg, amik tejesen mások mint a lengyel örökségben. Azonban miden néphit tulajdonsága az, hogy általában nagyon homályos és nem egyértelmű, lehet is, hogy minden faluban más. A népi hiedelemlényeket négy fő csoportra osztam: természeti szellemek, házi szellemek, rontó szellemek, boszorkányok. Ezen kategóriáknak köszönhetően könnyebb lesz összehasonlítani a lengyel és a magyar néphitet és megérteni hogyan alakult ki a néphit ennél a két népnél. Magyar és lengyel néphit képei sokat kölcsön vesznek egymástól, de mint mindig nagyon különbőznek. Ez a két nép egymás mellett élt és mind a kettő az európai örökségnek a része, azért sok hasonlóság van közöttük. Ráadásul az egyszerű paraszti ember élete többé-kevésbé ugyanolyan volt Magyarországon és Lengyelországban. Ebben a dologzatban leírtam magyar és lengyel néphit legjelemzőbb tulajdonságait és összehasonlítottam ez a két népnek a kultúráját, közötti különbségeket és hasonlóságokat bemutatva.
This work concerns Hungarian and Polish folk beliefs about demons, spirits and mythical creatures, which were shaped for years in the culture of both nations. Following the example of many Polish and Hungarian ethnographers (among others Tekla Dömötör, Leonard Pełka, Aleksandr Brückner) I divided described demons and spirits for 4 main categories: demons of nature, evil spirits, saductive demons and good, carrying spirits. However I must emphasize that this division is not unequivocal and final. Folk beliefs were shaped for the long centuries and passed by mostly in oral tradition only, therefore they are so diverse and ambiguous, that it is simply impossible to put them in a strict frame. Still, the division helps us to look through the folk beliefs of Poles and Hungarians and to see similarities and differences between these two. Both of nations took the inspiration for their beliefs from nature. Simple men, living from crop fields, gathering and animal breeding, during their every-day work came across many incomprehensible nature phenomenons, which they explained with supernatural forces. This is how Polish południca, topielec, płatenik and Hungarian forest fairies and dragons, which brought the rain, were created. On the other hand the evil spirits are the personifiaction of diseases and misery. Within both nations there were some very well known stories about demons traveling form one city to another and spreading the disease or about witches, who could bring a bad luck to the people, who mistreated them. But in the same time, people also believed in good spirtits that helped a simple man in his work and looked after him. All of these beliefs were strongly influenced by Christianity but in spite of that, they managed to keep their original and folk character and become very important part of culture and history giving the inspiration for many traditions, stories and customs. In this work some of those were described, pointing out the similarities and differences between Hungarian and Polish beliefs and traditions.
