The second half of the nineteenth century brought Poland a huge development of industry and thus the formation of a huge number of factory buildings. This development has also brought with it many side phenomena, inextricably accompanying the process of industrialization such as: urbanization, the break of traditional family ties, or degradation of the natural environment. One of the most important decisions resulting in the arrival of the "Industrial Revolution" to the lands of today's Poland was undoubtedly the creation in 1815 of the Kalisko-Mazowieckie Industrial District and including it to many cities located in the central part of today's Republic. Among the cities where the fate was decisively influenced by all the events described above, there is a special place for me, located in the historical Greater Poland - the town of Koło. From the earliest times the city was famous for its numerous family ceramics plants, where the art of its production and decoration was handed down from generation to generation. The industrial revolution could not fail to use such a huge potential dormant in the inhabitants of this region and already in the mid-nineteenth century began to create modern industrial plants in the city. The Warta river and the planned Warsaw-Kalisz railway line, additionally increased prospects for lucrative investments. This potential was noticed by a Poznań merchant - Józef Freundenreich and decided to locate the first faience and majolica factory in the area. From that moment, the era of pottery began in Koło, which survived two world wars, the period of the PRL and political transformation, and in the minds and attitudes of residents - it continues to this day. The main task of this study will therefore be the answer to a series of questions regarding the faience factory in Koło and the assessment of both the physical state of the complex's behavior and the reasons for possible failures or successes of its adaptation through the prism of the abovementioned issues. This work, despite its small volume and a small contribution to the development of scientific research on the preservation of post-industrial heritage, in my opinion is of great importance for approximating the problem of adaptation of these objects in smaller urban centers, because there is little relevant literature in the case of Koło. The post-industrial heritage is very much and a significant part of it is still a victim of greed, neglect of various institutions and activities that have little to do with its protection or further use. The case of the factory is not isolated and is only a small part of the post-industrial and post-communist reality in which they prospered. The work consists of four chapters and ends with a summary. The first chapter presents the legal aspects of the protection of post-industrial heritage and its place in relation to other protection areas. It also mentions the history of its legal protection both in Poland and in Europe. The second chapter presents the history of the factory itself, from its inception, through the death of the last owner, to political changes after 1989.In the third chapter, using the documents obtained by law on access to public information - the state of the factory was outlined in 1976-1993. They also mention the tasks that have been put in place by the relevant conservation services in order to preserve it in the best possible condition. Similarly, based on the available data, an approximate analysis and a historical outline of the city itself - Koło, where J. Freundenreuch decided to set up his plant - was also conducted there.The fourth chapter consists of the synthesis of field observations, data obtained through an interview with a factory worker and the analysis of documents proving the fate of the Freundenreich plant at the end of the 20th and the beginning of the 21st century.
Druga połowa XIX stulecia przyniosła Polsce olbrzymi rozwój przemysłu, a co za tym idzie powstawanie olbrzymiej liczby zabudowań fabrycznych. Rozwój ten dostarczył ze sobą również wielu zjawisk pobocznych, nierozerwalnie towarzyszących procesowi industrializacji, takich jak: urbanizacja, zerwanie tradycyjnych więzi rodzinnych, czy degradacja środowiska naturalnego. Jedną z najważniejszych decyzji skutkujących zawitaniem „Rewolucji Przemysłowej” na ziemie dzisiejszej Polski, było bez wątpienia utworzenie w 1815 roku Kalisko-Mazowieckiego Okręgu Przemysłowego i włącznie doń wielu miast położonych w centralnej części dzisiejszej Rzeczypospolitej. Pośród miast, na których losy decydujący wpływ miały wszystkie opisane powyżej wydarzenia, znajduję się miejsce dla mnie szczególne, położone w historycznej Wielkopolsce - miasteczko Koło. Od czasów najdawniejszych miasto to słynęło z licznych rodzinnych zakładów ceramicznych, w których z pokolenia na pokolenie przekazywano sztukę jej wytwarzania oraz zdobienia. Rewolucja przemysłowa nie mogła nie wykorzystać tak olbrzymiego potencjału drzemiącego w mieszkańcach tego regionu i już w połowie wieku XIX zaczęła tworzyć w mieście nowoczesne zakłady przemysłowe. Rzeka Warta i planowana w okolicy linia kolei żelaznych Warszawa-Kalisz, dodatkowo zwiększały perspektywy intratnych inwestycji. Potencjał ten dostrzegł poznański kupiec – Józef Freundenreich i postanowił ulokować tutaj pierwszą w okolicy fabrykę fajansu i majoliki. Od tego momentu zaczęła się w Kole era ceramiki, która przetrwała dwie wojny światowe, okres PRL oraz transformację ustrojową, a w umysłach i postawach okolicznych mieszańców trwa tutaj po dziś dzień. Głównym zadaniem niniejszego opracowania będzie zatem odpowiedź na szereg pytań dotyczących kolskiej fabryki fajansu i ocena – zarówno fizycznego stanu zachowania kompleksu, jak i przyczyn ewentualnych porażek lub sukcesów jej adaptacji przez pryzmat, wspomnianych powyżej zagadnień. Praca ta, pomimo jej niewielkiej objętości i jakże niewielkiego wkładu w rozwój badań naukowych o zachowaniu postindustrialnego dziedzictwa, ma w moim przekonaniu wielkie znaczenie dla przybliżenia problemu adaptacji tych obiektów w mniejszych ośrodkach miejskich, gdyż w przypadku Koła niewiele jest stosownej literatury podmiotowej. Dziedzictwa postindustrialnego jest bowiem bardzo wiele i znaczna jego część w dalszym ciągu pada ofiarą chciwości, zaniedbań różnych instytucji oraz działalności niemającej wiele wspólnego z jego ochroną lub dalszym użytkowaniem. Przypadek kolskiej fabryki fajansu nie jest wszak odosobniony i stanowi jedynie niewielki odcinek postindustrialnej i postkomunistycznej rzeczywistości, w której przyszło im prosperować. Praca składa się z czterech rozdziałów i zakończona jest podsumowaniem. W rozdziale pierwszym przedstawiono prawne aspekty ochrony dziedzictwa poprzemysłowego i określono jego miejsce w odniesieniu do innych obszarów ochronnych. Wspomniano tutaj także o historii jego prawnej ochrony zarówno w Polsce, jak i w Europie. Rozdział drugi przedstawia natomiast historię samej fabryki, od jej powstania, przez śmierć ostatniego właściciela aż po zmiany ustrojowe po 1989 roku.W rozdziale trzecim, wykorzystując pozyskane poprzez prawo o dostępie do informacji publicznej dokumenty – zarysowano stan fabryki w latach 1976-1993. Przytoczone są tam również zadania, jakie postawiły przed sobą stosowne służby ochrony zabytków, w celu jej zachowania w jak najlepszym stanie. Podobnie, na podstawie dostępnych danych przeprowadzono tam również przybliżoną analizę i rys historyczny samego miasta - Koła, w którym J. Freundenreuch postanowił założyć swój zakład.Rozdział czwarty składa się z syntezy obserwacji terenowych, danych pozyskanych drogą wywiadu z pracownicą fabryki oraz analizy dokumentów świadczących o losach zakładu Freundenreichów w końcu XX i początkach XXI wieku.
