Tłumaczenie pojęć mentalnych w traktatach empiryków brytyjskich

Nieprzekładalność dzieł filozoficznych stała się na przestrzeni wieków rozwoju tej dziedziny prawdą powszechnie znaną, jeśli nie wręcz trywialną. Jednak wyjątkowy charakter tego gatunku pozwala spojrzeć na proces jego tłumaczenia z nieco mniej negatywnej perspektywy. W niniejszej pracy, nawiązując do teorii Hanny Rosnerowej, postaram się początkowo określić naturę tekstu filozoficznego jako podstawy dla przekładu, by następnie zasugerować, jak proces ten może prowadzić do głębszego zrozumienia dzieła oryginalnego. Ilustracją tej tezy będzie analiza polskiego tłumaczenia 'Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego' Johna Locke’a oraz 'Traktatu o zasadach poznania ludzkiego' George’a Berkeleya. Przedmiotem badania będą pojęcia odnoszące się do działania umysłu, w szczególności ‘reason’, ‘understanding’, ‘intellect’ i ‘mind’. Analiza poparta jest przedstawieniem historii użycia owych terminów w kontekście filozoficznym oraz interpretacjami m.in. Johna Yoltona, Johnatana Bennetta i Arthura A. Luce’go. Pozwoli ona odkryć precyzyjny schemat pojęciowy, w którym każdy termin pełni funkcję kluczową dla systemów epistemologicznych konstruowanych przez obu myślicieli.

To advocate the untranslatability of philosophical texts can be safely regarded as trivial. And yet, the unique nature of this genre allows one to perceive the process of its translation from a less daunting perspective. In the following study, drawing on the theory of Hanna Rosnerowa, I will initially specify the nature of a philosophical text as a basis for translation process, to subsequently suggest how this process may open door to a deeper understanding of the original. To illustrate the point, I will analyse the Polish translations of John Locke’s 'An Essay Concerning Human Understanding' and George Berkeley’s 'A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge', focusing on their use of mental terms such as ‘reason’, ‘understanding’, ‘intellect’, and ‘mind’. My analysis will be supported by an outline of the history of mental vocabulary as well as by the interpretations of empiricists’ text offered by John Yolton, Jonathan Bennet, and Arthur A. Luce. The study will rediscover the path to the original, carefully constructed framework of mental concepts, where each term has its precise, indispensable function within a given epistemological system.