Celem niniejszej rozprawy jest przeprowadzenie antropologiczno-literaturoznawczych badań nad europejskim modernizmem w perspektywie krytyki afektywnej. Figurą, którą autor uznaje za skupiającą w sobie problematykę analizowanych tekstów kultury, jest niepokój jako nazwa na permanentny brak egzystencjalnego ukojenia/nasycenia, pełni estetycznej realizacji, możliwości całościowej samowiedzy. Wybrane dzieła prozatorskie - Henriego-Frédérica Amiela, Hugo von Hofmannsthala, Roberta Musila, Fernanda Pessoi, Franza Kafki, Brunona Schulza, Leo Lipskiego, Philipa Larkina) - oraz poetyckie (m.in. Williama Szekspira, Rainera Marii Rilkego, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Zbigniewa Herberta, Paula Celana, Julii Hartwig, Wisławy Szymborskiej, Ewy Lipskiej), a także dzieła plastyczne (Brunona Schulza, Paula Kleego, Imrego Ámosa) oraz filmowe (Béli Tarra, Jochena Alexandra Freydanka) zostają zinterpretowane w kontekście rozważań, m.in. Martina Heideggera, Waltera Benjamina, Sigmunda Freuda, Gillesa Deleuze’a, Jacquesa Derridy, Hansa Ulricha Gumbrechta, Petera Sloterdijka oraz Briana Massumiego. Niepokój rozpoznany zostaje przez autora jako nie tylko konstelacyjna siatka pojęć organizująca narrację, warstwę ideową, poetykę poszczególnych utworów, ale także prawo (w rozumieniu Kafkowskim) myśli nowoczesnej, opierające się na ambiwalencji, paradoksie znaczenia, nieuchronnej autoreferencjalności znaku, radykalnej egzystencjalnej inności, projektowości, statusie 'in potentia' literatury, wreszcie: nieredukowalnej anachroniczności dyskursu wobec doświadczenia.
The main aim of this dissertation is to analyze in a anthropologic and literature-specialist way different works of European modernism. They are interpreted in the context of the affective turn and the philosophy of Martin Heidegger, Sigmund Freud, Walter Benjamin, Gilles Deleuze, Jacques Derrida, Hans Ulrich Gumbrecht, Peter Sloterdijk and Brian Massumi. First of all, restlessness is treated by the author as a figure that organizes the structure of all representative culture texts. It means the state of permanent lack of existential satisfaction as well as aesthetic realization and any possibilities of cognitive self-awareness. Therefore, the following works of modernistic (also premodern or neomodern) literature (Henri-Frédéric Amiel, Hugo von Hofmannsthal, Robert Musil, Fernando Pessoa, Bruno Schulz, Franz Kafka, Leo Lipski, Philip Larkin), film (Béla Tarr, Jochen Alexander Freydank), paintings (Bruno Schulz, Paul Klee, Imre Ámos) were selected. As a context, the poems of, for instance, William Shakespeare, Rainer Maria Rilke, Paul Celan, Bolesław Leśmian, Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Julia Hartwig, Wisława Szymborska, Ewa Lipska were used. What is important, the modern restlessness could be considered not only as a constellation of terms, ideas, concepts referring to the narration, poetics of the analyzed works but also as the law (in Kafka’s meaning) of the modernity which bases on asemantic ambivalence, some particular logical paradoxes, an inevitable self-referential signs’ structure, an extreme existential otherness (feeling of alienation), a kind of conceptualism (state 'in potentia') of literature at all and, finally, a fundamentally irreducible anachronism between human experience and discourse about it.
