Problemy ochrony dziedzictwa kulturowego Żydów na przykładzie działalności programu "Sądecki Sztetl" w Nowym Sączu

The subject of this work concerned issues related to the preservation of Jewish cultural heritage in Poland. To illustrate this problem, I used an example of the local program called "Sądecki Sztelt" operating in Nowy Sącz. The Jewish cultural heritage is largely devoid of its own depositaries. Religious communities and Jewish organizations manage only part of its heritage, guided by their own interests. Most of the Jewish heritage is under the protection of Polish institutions. The specificity of hermetic Jewish culture creates obstacles in the field of heritage management. This results in the occurrence of various concepts of presenting the aforementioned heritage, of which a large part are activities commemorating the tragedy of the Holocaust. Methods of managing Jewish cultural heritage vary depending on the approach to the presentation of this culture. In practice, one can observe the phenomenon of treating Jewish culture as a component of Polish culture or as a foreign element.Among the organizations dealing in Poland with the protection of the Jewish heritage are, for example, the Foundation for the Preservation of Jewish Heritage, the POLIN Museum of Polish Jews, the Jewish Historical Institute, and the "Grodzka-Teatr NN" Center. "Sądecki Sztelt"” runs its activities on a smaller scale. It is a historical program which aim is to: “familiarize the citizens and all interested with the culture, religion and history of Jews and to present the material and spiritual contribution of the Jewish population to the development of Nowy Sącz (...)”. The activities of the program focus to a large extent on actions related to the commemoration of the Jewish community. Sądecki Sztetl also cares for the preservation of material heritage and is responsible for numerous cultural and educational projects. The program presents the Jewish heritage as an integral part of the history and identity of the city and its inhabitants, which meets both with understanding and unfaltering interest. Managing Jewish cultural heritage is a big challenge. Any initiatives taken in this matter are very valuable. The activity of the “Sądecki Sztetl” proves that popularizing Jewish heritage in Poland is not only a morally right activity, but also meets with growing understanding, and positive social reception of the program proves the need for such projects.

Temat pracy dotyczył problematyki związanej z ochroną dziedzictwa kulturowego Żydów w Polsce. Dla zobrazowania tego problemu posłużyłem się przykładem działalności lokalnego programu o nazwie „Sądecki Sztelt”, funkcjonującego na terenie Nowego Sącza. Żydowskie dziedzictwo kulturowe w znacznym stopniu pozbawione jest własnych depozytariuszy. Gminy wyznaniowe oraz organizacje żydowskie zarządzają tylko częścią omawianego dziedzictwa, kierując się przy tym własnymi interesami. Większość żydowskiej spuścizny pozostaje pod opieką polskich instytucji. Specyfika hermetycznej kultury żydowskiej stwarza przeszkody w zakresie gospodarowania dziedzictwem. Skutkuje to występowaniem różnorodnych koncepcji prezentowania wspomnianego dziedzictwa z których dużą część stanowią działania upamiętniające tragedię Holocaustu. Metody zarządzania żydowskim dziedzictwem kulturowym różnią się w zależności od podejścia do sposobu prezentowania owej kultury. W praktyce zaobserwować można zjawisko traktowania kultury żydowskiej jako komponentu polskiej kultury, bądź jako elementu obcego. Wśród organizacji zajmujących się w Polsce ochroną żydowskiego dziedzictwa znajdują się między innymi: Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Muzeum Żydów Polskich POLIN, Żydowski Instytut Historyczny, oraz Ośrodek „Brama Grodzka-Teatr NN”. W mniejszej skali działalność prowadzi Sądecki Sztetl. Jest to program historyczny, realizujący poprzez szeroki aspekt działań, swe cele statutowe do których należy „przybliżenie sądeczanom oraz wszystkim zainteresowanym kultury, religii i historii Żydów oraz przedstawienie materialnego i duchowego wkładu ludności żydowskiej w rozwój Nowego Sącza(…)”. Działalność programu w dużym stopniu skupia się na akcjach związanych z upamiętnieniem społeczności żydowskiej. Sądecki Sztetl dba także o zachowanie dziedzictwa materialnego oraz jest odpowiedzialny za liczne projekty kulturowe i edukacyjne. Program prezentuje żydowskie dziedzictwo jako integralną cześć historii i tożsamości miasta oraz jego mieszkańców, co spotyka się zarówno ze zrozumieniem jak i z niesłabnącym zainteresowaniem. Zarządzanie żydowskim dziedzictwem kulturowym stanowi duże wyzwanie. Wszelkie inicjatywy podejmowane w tej kwestii są bardzo cenne. Działalność Sądeckiego Sztetlu udowadnia, że popularyzowanie dziedzictwa żydowskiego w Polsce jest nie tylko działalnością głęboko słuszną moralnie, ale także spotyka się z coraz większym zrozumieniem, a pozytywny odbiór społeczny programu dowodzi zapotrzebowaniu na tego typu projekty.