Symbolika smoka w języku chińskim na podstawie idiomów z morfemem 龙 ‘smok’

Temat niniejszej pracy związany jest ze smokiem, niezwykle ważnym symbolem w chińskiej kulturze. Istnieje wiele prac dobrze dokumentujących tematykę tego symbolu w ujęciu historycznym i kulturowym, natomiast mało jest takich, które omawiają jego związki z językiem. Dlatego celem pracy była próba odkrycia symboliki smoka obecnej w chińskim języku i porównania z symboliką klasyczną. Uznano, że najlepszym materiałem badawczym służącym do tego celu będą idiomy z morfemem 龙 lóng ‘smok’. Wybrano 236 idiomów, rozpoznano ich znaczenia i powiązane z nimi pojęcia i wartości. W pracy przyjęto metodologię opartą na analizie obrazu świata odzwierciedlonego w języku, której podstawą jest pojęcie językowego obrazu świata. Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów, podsumowania i zakończenia. W pierwszym rozdziale omówiono podstawy teoretyczne chińskich idiomów, ich charakterystyczne cechy oraz rolę i znaczenie, jakie pełnią w języku. Na przykładach chengyu z morfemem 龙 lóng ‘smok’ omówiono ich strukturę gramatyczną. W dalszej części rozdziału przedstawiono ogólną koncepcję językowego obrazu świata i poglądy na ten temat prezentowane przez znanych polskich językoznawców. Ponieważ wcześniej były już podejmowane próby rozpoznania symboliki ważnych pojęć obecnych w chińskim języku, to jako przykład została przedstawiona praca Sarek (2016), w której dogłębnie omówiono symbolikę nefrytu. W drugim rozdziale przedstawiono obszerny, wieloaspektowy obraz smoka w chińskiej kulturze. Podano w nim teorie wyjaśniające pochodzenie smoków, przedstawiono ich rodzaje i zmieniające się wizerunki oraz omówiono obecność w mitologii i wierzeniach. Ponadto opisano znaczenie symbolu smoka w życiu społecznym i prywatnym współczesnych mieszkańców Chin oraz jego miejsce w chińskiej frazeologii. W trzecim, najważniejszym rozdziale pracy, na wstępie porównano konotacje smoków w kulturze zachodniej i chińskiej, a następnie szczegółowo omówiono metaforyczny obraz smoka utrwalony w chengyu. Rozpoznanie metaforycznych znaczeń idiomów pozwoliło na przydzielenie ich do odpowiednich domen. Dzięki temu można było zebrać szczegółowe informacje o symbolice smoka. Każdą domenę zilustrowano idiomami reprezentującymi typowe dla niej pojęcia oraz przeprowadzono ich szczegółową analizę. Rozdział czwarty to podsumowanie przeprowadzonej analizy idiomów i przedstawienie wniosków. Najważniejszy to ten, że smok jako bóstwo natury i władca przyrody nie występuje w idiomach, a jako symbol cesarza jest obecny w skromnym wymiarze. Symbolika smoka obecna w idiomach nabrała nowych znaczeń i jest bogatsza w stosunku do klasycznej. Stwierdzono, że dla dawnych mieszkańców Chin smok w idiomach był przede wszystkim symbolem różnego rodzaju wartości. Zwiększył się również zakres jego symboliki o sfery związane z życiem i działalnością człowieka. W aneksie do pracy zestawiono wszystkie omówione idiomy wraz z opisem ich metaforycznego znaczenia i przydziałem do odpowiedniej domeny pojęciowej.

The subject of this thesis is related to the dragon, a very important symbol in the Chinese culture. There are many publications that present the theme of this symbol in historical and cultural context, but there are only few that discuss or describe its relationship with the language. Therefore, the aim of this thesis was to discover the symbolism of dragon hidden in the Chinese language and to compare it with the classical symbolism. It was decided that the best research material for this purpose are idioms with morpheme 龙 lóng 'dragon'. The author of this thesis selected 236 idioms and recognized their meanings, related concepts and values. The adopted methodology is based on the analysis of the picture of the world reflected in the language, which is based on the concept of the linguistic picture of the world. The thesis consists of the introduction, three chapters, the summary and the conclusion. The first chapter describes the theoretical groundings of Chinese idioms, their characteristic features as well as the role and the meaning they play in the language. Their grammatical structure is depicted on the basis of some examples of chengyu with morpheme 龙 lóng 'dragon'. The next part of the chapter presents the general concept of the linguistic picture of the world and the views on this subject presented by some well-known Polish linguists. Because there were already attempts of identifying the symbolism of important concepts in the Chinese language, Sarek's (2016) publication was presented as an example in which the symbolism of jade was discussed. The second chapter presents a comprehensive, multifaceted picture of the dragon in the Chinese culture. It contains theories explaining the origin of dragons, presents their types and changing images, as well as its presence in the mythology and various local beliefs. Moreover, it describes the meaning of the symbol of dragon in the social and private life of contemporary Chinese people as well as its place in the Chinese phraseology. In the third, the most important chapter of the thesis, the author compares the connotations of dragons in Western and Chinese cultures, and then describes in detail the metaphorical image of the dragon preserved in chengyu. The recognition of metaphorical meanings of idioms allowed for assigning them to appropriate domains. Thanks to this, the detailed information about the symbolism of dragon could be collected. Each domain contains idioms describing its typical concepts. Chapter four is the summary of the analysis of idioms and the presentation of the author's conclusions. The most important concept is that the dragon as a deity of nature and the ruler of natural world does not appear in idioms, and as a symbol of emperor is presented only in a small dimension. The symbolism of dragon presented in idioms has gained new meanings and is more abundant in comparison to the classical symbolism. It was discovered that the dragon in idioms was mainly the symbol of all sorts of values for the ancient Chinese. The scope of its symbolism has also increased in the areas related to the life and activities of a human being. All the idioms discussed in the dissertation along with the description of their metaphorical meaning and an assignment to the appropriate conceptual domain are listed in the appendix.