Projekt unii kościelnej w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie soboru w Konstancji

In the XIV century the Grand Duchy of Lithuania expanded to Ruthenian territories. Orthodox inhabitants from those lands became a majority in the country, which was ruled by pagan grand duke. Thanks to the rulers over Lithuania treatments the metropolitanate of Lithuania was created. It was created and cancelled several times, because of the Grand Duchy Muscovy defensive for metropolitanate unity. This principality was gained for this situation. Metropolitan residence was in Moscow since 1300. The Byzantine Empire was favored the rulers of the Grand Duchy of Muscovy. After Jagiełło was baptised in the Catholic Church, a religious situation in his countries was complicated. Catholic religion started to rule in the Grand Duchy of Lithuania. King Władysław Jagiełło and Grand Duke Witold (Vytautas) propagated and supported the Catholic Church in this country. Because of many orthodox in the Grand Duchy of Lithuania, they decided to church union. It was a quite unification their lieges from Poland and Lithuania. Meanwhile, Cyprian (Kiprian) was a Kievan metropolitan. He was a prominent members of Patriarchate of Tyrnowo. The first trials failed. After the death of Kiprian Constantinople ordained to a Greek monk, named Focjusz (Photios) to became a new Kievan metropolitan. He plundered a Lithuanian part of Kievan metropolitanate. Vitautas (who acted with the permission of Władysław Jagiełło) banished him and ordered to new metropolitan election, who was on the Council of Nowogródek. Grzegorz (Gregory) Camblak had been elected. Vytautas wanted to that the Constantinople accept Camblak as a new metropolitan Orthodox Church in Lithuania. However, the Patriarch of Constantinople accepted Photios protests and excommunicated metropolitan Gregory (Photios did this earlier). After his death, his successor excommunicated Camblak too. Meanwhile, the polish-lithuanian delegate tried to persuade for the project of local church union between Orthodox Church in Lithuania and Catholic Church on the Council of Constance. The Council thought that church union must be ecumenical. Ruthenian bishops and the rulers of Poland and Lithuania want agreement with the Byzantine Empire. However, at that time Orthodox was arguing. The next problem was rebaptisation of the Orthodox, which could be accepted by the council. It was realized by polish episcopate. Władysław Jagiełło and Vytautas wanted to stop those actions. Because of difference of vievs between the Council of Constance, King of Poland and Grand Duke of Lithuania, and Ruthenian orthodox bischops, chance for realization the project of the church union on this Council became smaller and smaller. After pope (Martin V) has been elected, the King of Poland and Grand Duke of Lithuania decided to send to Constance Gregory Camblak, who was arrived in Constance in the middle of February 1418. A Ruthenian delegate interested many members of the Council of Constance. Camblak tried to convince pope and the Council members to activity for the church union. Because of difference about union plans which still was his mission failed. He returned to Lithuania, when he died soon (in 1420). After his death Vytautas accepted Photios again as a Kievan metropolitan. Church union plans was stopped for some time.

W XIV w. Wielkie Księstwo Litewskie prowadziło ekspansję na ziemiach ruskich. Prawosławni Rusini stali się większością w państwie rządzonym przez pogańskiego wielkiego księcia. Dzięki zabiegom litewskich władców powstała prawosławna metropolia na Litwie. Była ona kilkukrotnie powoływana, ponieważ Wielkie Księstwo Moskiewskie walczyło o jedność metropolii. Odnosiła z tego korzyści. Metropolita kijowski od ok. 1300 r. rezydował w Moskwie, a Bizancjum sprzyjało jej prawosławnym władcom. Po przyjęciu chrztu przez Jagiełłę w Kościele katolickim sytuacja wyznaniowa na Litwie była skomplikowana. Katolicyzm stał się religią panującą w Wielkim Księstwie Litewskim. Król Władysław Jagiełło i wielki książę Witold starali się go wprowadzać w tym państwie. Wobec dużej ilości prawosławnych zdecydowali się na unię kościelną, zbliżającą poddanych Polski i Litwy, co miało przynieść religijne i polityczne korzyści. W tym czasie metropolitą był wybitny przedstawiciel Patriarchatu Tyrnowskiego, Cyprian. Próby unii kościelnej za jego życia zakończyły się fiaskiem. Powrócono do nich po jego śmierci, kiedy Konstantynopol wyznaczył na metropolitę Focjusza. Następca Cypriana łupił Cerkiew do tego stopnia, że Witold (za zgodą Władysławą Jagiełły) wygnał go z Litwy i nakazał wybór nowego metropolity. Na synodzie w Nowogródku wybrano Grzegorza Camblaka. Witold chciał, aby Patriarcha Konstantynopola zatwierdził go na urzędzie. Jednak ten przychylił się do protestów Focjusza i tak jak on wyklął Grzegorza. Po jego śmierci jego następca także wydał na Grzegorza wyrok ekskomuniki. Tymczasem strona polsko-litewska na soborze w Konstancji wysunęła projekt unii lokalnej pomiędzy Cerkwią na Litwie a Kościołem katolickim. Sobór uważał, że unia powinna być zawarta z wszystkimi prawosławnymi. Pomimo prób pogodzenia Bizancjum z Rusinami, prawosławni byli ze sobą skłóceni. Kolejnym problemem okazała się sprawa rebaptyzacji prawosławnych, którą był skłonny poprzeć sobór w Konstancji, a którą realizował polski episkopat. Władysław Jagiełło i Witold wierzyli w możliwość unii, dlatego prosili sobór o powstrzymanie takich działań. Wobec różnicy zdań soborem, władcami Polski i Litwy i ruskimi biskupami szanse na unię stawał się coraz mniejsze. Po wyborze papieża (Marcin V) przez sobór, król Polski i wielki książę litewski zdecydowali się na wysłanie Grzegorza Camblaka do Konstancji, gdzie przyjechał w połowie lutego 1418 r. Delegacja Rusinów wzbudziła ogromne zaciekawienie. Camblak próbował przekonać zarówno papieża jak i sobór do działań na rzecz unii kościelnej. Jednak odmienność planów unijnych sprawiła, że misja nie powiodła się. Metropolita Grzegorz powrócił na Litwę, gdzie niedługo później zmarł (1420). Po jego śmierci Focjusz został ponownie zaakceptowany przez Witolda jako metropolita kijowski. Działania na rzecz zjednoczenia obu obrządków zostały na pewien czas wstrzymane.