Die vorliegende Arbeit konzentriert sich auf die Gestalt des vorletzten Kaisers von Österreich-Ungarn, Franz Joseph I., und auf ihre Darstellung in epischen Werken von drei Schriftstellern jüdischer Herkunft: in zwei Romanen von Joseph Roth: „Radetzkymarsch“ (1932) und „Die Kapuzinergruft“ (1938), im Roman von Józef Wittlin „Sól ziemi“ [„Das Salz der Erde“] (1935) und in der Erzählung von Bruno Schulz „Wiosna“ [„Der Frühling“] (1936). Das Ziel dieser Arbeit ist also die Analyse des realistischen und symbolischen Bildes des Kaisers sowie die Untersuchung von Ähnlichkeiten und Unterschieden zwischen den analysierten Werken. Jedem Schriftsteller und seinem Werk wird eins der drei Hauptkapitel dieser Arbeit gewidmet.Im Fall von Joseph Roth, der als Österreicher in seinen Romanen seine Sehnsucht nach dem verlorenen Vaterland ausdrücken wollte, wird Franz Joseph I. zum wichtigsten Element des habsburgischen Mythos, den der Auto in seinem Werk erschafft. Auf eine realistische Art und Weise zeigt Roth den Kaiser vor allem im „Radetzkymarsch“ und diese Darstellungsweise wird im ersten Kapitel der vorliegenden Arbeit analysiert. Auch die Figur des treuen Dieners, der als wichtiger Bestandteil der alten habsburgischen Ordnung gilt, wird hier in Rücksicht genommen. Was die symbolische Bedeutung des Kaisers anbelangt, so fungiert Franz Joseph im Roman Roths nicht nur als der letzte Repräsentant der Habsburgermonarchie, sondern auch als Symbol ihres Untergangs und des Untergangs seiner eigenen Untertanen. Diese Symbolik wird auch im Roman „Die Kapuzinergruft“ entwickelt. Der Protagonist dieses Werks fühlt sich mit der alten Monarchie und ihrem Kaiser innerlich verbunden und die Welt nach dem Ersten Weltkrieg sowie die nationalsozialistischen Tendenzen hält er für einen furchtbaren Fluch.Die in dieser Arbeit berücksichtigten polnischen Schriftsteller haben andere Ziele. „Das Salz der Erde“ ist ein pazifistischer Roman und will in erster Linie auf die Brutalität des Krieges aufmerksam machen. Da die Gestalt von Franz Joseph nur im Prolog auftritt, wird sie im ersten Teil des nächsten Kapitels genauer untersucht. Der zweite Teil bezieht sich auf die symbolische Rolle des Kaisers, der hier die höchste Macht vertritt: die Macht, die der göttlichen ähnelt und die für die Entmenschlichung und das Leiden der einfachen Soldaten verantwortlich ist. Auch Bruno Schulz ist ebenso kritisch dem Kaiser gegenüber. In seiner Erzählung „Der Frühling“ schildert er den Anfang des 20. Jahrhunderts und die Welt, die in den Augen des jungen Protagonisten von Franz Joseph und seine Macht beschränkt wird. Enttäuscht davon löst der junge Mann eine Revolution gegen den bösen Kaiser-Demiurg aus und der weitere Ablauf seines Widerstands wird im letzten Teil der vorliegenden Arbeit analysiert. In den dargestellten Werken zeigt sich vor allem eine gewisse Ambivalenz, was die Figur des Kaisers Franz Joseph I. anbelangt. Einerseits verfügt er über so große Macht, dass er die Geschichte ändern kann, andererseits fühlt er sich alt und kraftlos. Die durchgeführte Analyse bestätigt, dass in epischen Werken von Roth, Wittlin und Schulz Franz Joseph I. keine eindeutig positive oder negative Figur ist.
Przedstawiona praca koncentruje się na postaci przedostatniego cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa I oraz sposobie jej przedstawienia w dwóch powieściach Josepha Rotha: „Radetzkymarsch” [„Marsz Radeckiego”] (1932) oraz „Die Kapuzinergruft” [„Krypta kapucynów”] (1938), powieści Józefa Wittlina „Sól ziemi” (1935) oraz opowiadaniu Brunona Schulza „Wiosna” (1936). Utwory te nie tylko pochodzą z podobnego przedziału czasowego, lecz są również dziełami trzech twórców, których łączyło wspólne pochodzenie żydowskie, a którzy urodzili się i dorastali na terenie ówczesnej Galicji. Stąd też przedstawiana akcja pokrywa się z czasem i realiami ich dzieciństwa i młodości – schyłkiem rządów Franciszka Józefa. Celem pracy jest analiza zarówno realistycznego jak i symbolicznego obrazu cesarza oraz wykazanie podobieństw i różnic między poszczególnymi utworami.Każdemu autorowi z osobna, analizie oraz interpretacji jego dzieła poświęcone są trzy główne rozdziały pracy. W przypadku Josepha Rotha, który w swoich powieściach chciał wyrazić ból i tęsknotę po stracie ukochanej ojczyzny, Franciszek Józef staje się najważniejszym elementem kreowanego przez autora mitu habsburskiego. Realistycznemu opisowi cesarza poświęcił Roth w „Marszu Radeckiego” kilka dłuższych fragmentów i to na nich jest skupiana uwaga w pierwszym rozdziale. Oprócz tego przeanalizowany został obraz wiernego sługi, który to również stanowi esencję starego porządku habsburskiego. Co się tyczy płaszczyzny symbolicznej w powieści Rotha, to Franciszek Józef jest nie tylko ostatnim reprezentantem upadłej monarchii lecz również symbolem upadku jej i jej poddanych. Symbolika ta zostaje podjęta w powieście „Krypta kapucynów.” Główny bohater tego utworu również czuje się wewnętrznie związany ze zmarłym monarchą, a świat po I wojnie światowej i rosnące tendencje nazistowskie jawią się mu jako przekleństwo, przed którym nie ma ucieczki.Omawiani w niniejszej pracy polscy pisarze mają inne cele. „Sól ziemi” Wittlina jest powieścią pacyfistyczną i ma przede wszystkim ukazać brutalność wojny. Ponieważ postać cesarza występuje tylko w prologu utworu, jego analizie poświęcona jest pierwsza część kolejnego rozdziału. Druga odnosi się z kolei do cesarza symbolizującego tutaj najwyższą władzę: władzę równą Bogu w umysłach jego poddanych oraz władzę przyczyniającą się do uprzedmiotowienia rekrutów i zniszczenia ich życia na froncie. Mimo całkowicie różnej tematyki podobny do Wittlina w swej krytyce jest Bruno Schulz. W swoim opowiadaniu „Wiosna” przedstawia on początek wieku i świat, który w oczach młodzieńca-protagonisty jest ograniczony przez potężnego monarchę. Zniechęcony takim stanem rzeczy bohater postanawia wywołać rewoltę przeciwko złemu cesarzowi-Demiurgowi, a jej kolejne etapy są analizowane w przedstawionej pracy.W omawianych dziełach widoczna jest przede wszystkim pewna ambiwalencja w ukazaniu postaci Franciszka Józefa I. Z jednej strony dysponuje on władzą, dzięki której jest w stanie zmienić bieg historii, a z drugiej jest on zbyt stary i niedołężny, aby podjąć jakiekolwiek działanie. Przeprowadzona analiza wykazuje, że w epickich utworach Rotha, Wittlina i Schulza cesarz Franciszek Józef nie jest postacią, dającą się jednoznacznie określić jako dobra lub zła.
This master’s thesis focuses on the monarch of the Austro-Hungarian empire – Emperor Francis Joseph I and his depiction in epic works written by three authors of Jewish origin: in Joseph Roth’s novels “Radetzky March” [“Radetzkymarsch”] (1932) and "The Emperor’s Tomb” [“Die Kapuzinergruft”] (1938), Józef Wittlin’s novel “Sól ziemi” [“Salt of the Earth”] (1935), and Bruno Schulz’s short story “Wiosna” [“Spring”] (1936). The aim of this thesis is to analyze both the realistic and symbolic image of the emperor and to provide similarities and differences between the discussed works. Every of three main chapters is dedicated to one single author and his works.First of all Joseph Roth was an Austrian and he wanted to show his despair after the disintegration of his old monarchy. Francis Joseph I is therefore an important part of the Habsburg myth, which Roth created in his works. He portrays the emperor in “Radetzky March” in a realistic way and this description is analyzed in the first chapter of this thesis. Another important figure in the Habsburg myth is a faithful servant, whose analysis is also presented in this work. When it comes to the emperor’s symbolic meaning, Francis Joseph I is not only the last representative of the Austro-Hungarian Empire but also he symbolizes the fall of his monarchy and his subjects. This imagery is also developed in the novel “The Emperor’s Tomb.” Its protagonist feels an inner bond with the emperor and he treats the world after the World War I and the Nazi tendencies as a curse.The Polish writers have other objectives. “Salt of the Earth” is a pacifistic novel and its goal is to show the brutality of war. Because of the fact that Francis Joseph I is a realistic person only in the prologue of this novel, this passage is analyzed in a detailed way in the first part of the second chapter. The second part of it includes the interpretation of the emperor’s symbolic meaning. Here he represents the political power, which influences the life of his subjects in a negative way and is responsible for their suffer. Bruno Schulz is also as critical as Wittlin. In his short novel “Spring” he depicts the beginning of the 20th century and the world which is strictly controlled by Francis Joseph. The young protagonist is so disappointed that he rebels against the emperor – the evil Demiurge and the course of further events connected with the rebellion is analyzed in the last part of this thesis.In all of the analyzed works some kind of ambivalence is noticeable, when it comes to the Francis Joseph’s depiction. On the one hand he has the power to change world history, but on the other hand he is too old and weak. The conducted analysis proves that in Joseph Roth’s, Józef Wittlin’s and Bruno Schulz’s epic works Emperor Francis Joseph I is neither a positive nor a negative person.
