Zmiany pokoleniowe w zachowaniach grzecznościowych mieszkańców Śląska Opolskiego

The aim of this work is to collect and compare in chronological terms linguistic polite behaviors in the dialect of Opolian Silesia. Due to the vastness of the issues in the paper, the following were described and analyzed: greetings, farewells, acknowledgements and addressing forms. The formulas were classified by pragmatic-linguistic and formal-linguistic factor – these criteria, however, are not dissociative and exclusive. The analysis of the material of the dialect phrases showed numerous generational changes. In each of the described and analyzed types of the dialectic courtesy expressions, we can observe the depletion of the set of formulas, their evolution, disappearance or birth of a new form.The review of the old Silesian model of courtesy is a proof of the richness and diversity of linguistic polite behaviors in a symmetrical and asymmetrical system of social roles. In the studied rural environment, all the discussed and analyzed courtesy formulas – welcome, farewell, thanksgiving and addressing formulas – were obligatory. This did not change in the historical perspective – these formulas are still of an obligatory character among the indigenous inhabitants of rural areas, but they have changed, referring more and more to the general Polish language.

Celem niniejszej pracy jest zebranie i porównanie w ujęciu chronologicznym formuł grzeczności językowej w gwarze Śląska Opolskiego. Z powodu obszerności zagadnienia w pracy zostały opisane i zanalizowane: powitania, pożegnania, podziękowania oraz formy adresatywne. Zbadane formuły zostały sklasyfikowane ze względu na czynnik pragmatycznojęzykowy oraz formalnojęzykowy – kryteria te nie mają jednak charakteru rozłącznego i wyłączającego. Analiza materiału gwarowych formuł grzecznościowych wykazała liczne zmiany pokoleniowe. W każdym opisanym i zanalizowanym typie gwarowej grzeczności językowej zauważyć można uszczuplenie zestawu formuł, ich ewolucję, zaniki bądź narodziny nowej formy. Przegląd dawnego śląskiego modelu grzecznościowego jest dowodem na bogactwo oraz różnorodność językowych formuł grzecznościowych w symetrycznym oraz niesymetrycznym układzie ról społecznych. W badanym środowisku wiejskim charakter obligatoryjny miały wszystkie omówione i zanalizowane formuły grzecznościowe – formuły powitalne, pożegnalne, dziękczynne oraz formy adresatywne. Nie zmieniło się to w perspektywie historycznej – nadal formuły te mają charakter obowiązkowy wśród rdzennych mieszkańców wsi, jednak zmieniły się, coraz bardziej nawiązując do polszczyzny ogólnej.