Dawne rachuby czasu – z historii średniowiecznych kalendarzy mnemotechnicznych (cyzjojan płocki)

Celem niniejszej pracy jest przybliżenie dawnych rachub czasu, szczególnie zaś sposobu datowania zastosowanego w średniowiecznych kalendarzach mnemotechnicznych, zwanych cyzjojanami. Przedmiotem analizy będzie średniowieczny rękopiśmienny tekst cyzjojana płockiego, zabytku z przełomu XIV i XV w. Pierwsza część pracy poświęcona będzie metodologii lingwistyki kulturowej – wskaże na relację łączącą język z kulturą. Następnie w rozdziale drugim przedstawiona zostanie historia kalendarza – począwszy od czasów sprzed jego powstania, do czasów, kiedy to wśród sposobów mierzenia czasu pojawiają się cyzjojany. Kolejny rozdział dotyczyć będzie charakterystyki samych cyzjojanów. Nakreślona zostanie geneza tych kalendarzy, omówiony zostanie również rozwój cyzjojana na terenie Polski. Przybliżenie elementów chronologicznych oraz cyzjojanów jako gatunku pozwoli przejść do analizy historycznojęzykowej jednego z najstarszych rękopiśmiennych zabytków języka polskiego – cyzjojana płockiego, czemu poświęcony jest rozdział IV. W pierwszej kolejności ukazana zostanie jego historia. Następnie tekst kalendarza zostanie objęty analizą filologiczną. Analiza zawartości kalendarza pozwoli przyjrzeć się sposobowi funkcjonowania człowieka żyjącego na przełomie XIV i XV wieku. Będzie źródłem wiedzy o zwyczajach i sprawowanych obrzędach – zarówno tych mających związek z rokiem liturgicznym, jak i tych dotyczących roku agrarnego i związanych z nim codziennych prac gospodarczych. Piąty rozdział, ostatni, podsumuje analizę tekstu cyzjojana płockiego i rozważania zawarte w całej pracy.

The aim of this thesis is to illustrate old techniques of time measurement, especially ways of dating used in medieval mnemonic calendars, called cyzjojany. The main object of study is a Middle Aged manuscript of cyzjojan of Płock, dated on 14th-15th century.First chapter contains information about the cultural linguistics methodology and indicates the relation between language and culture. Then the second chapter presents the history of the calendar – from the time before its creation, to the time when among the ways of measuring time, there appear cyzjojany. The next part of the thesis contains the cyzjojany’s characteristics – their genesis and development in Poland. Knowing the chronological order of cyzjojany development and their genre we are able to move to a historical-linguistic analysis of one of the oldest manuscript monuments of the Polish language – cyzjojan of Płock – in chapter 4. Firstly the history of cyzjojan is presented, and secondly the linguistic analysis is conducted. The analysis of this calendar reveals a 14th-15th century human’s ways of living. It is a great source of knowledge about customs and traditions – both connected with a liturgical year and an agricultural year (and also everyday forms of agricultural work). The last chapter summarises the paper.